Hai ngày sau, vào một buổi sáng, nhà văn lão thành nổi tiếng Hắc Bạch, dưới sự tháp tùng của Cục trưởng Cục Văn hóa khu vực là Đỗ Chính Hiền và Tổng biên tập tạp chí Văn nghệ Hoàng Nguyên là Giả Băng, đã đến thăm Điền Phúc Quân.

Lão Hắc là người nổi tiếng, vừa đặt chân đến Hoàng Nguyên đã được Cục trưởng Đỗ đích thân tiếp đón. Ngoài ra, Đỗ Chính Hiền vốn lanh lợi, biết rõ Hắc lão là bạn cũ của Bí thư Điền, nên lại càng không dám sơ suất. Người luôn sát cánh bên Hắc lão là Giả Băng. Nhà thơ Giả không những là hội viên Hội Nhà văn tỉnh, mà còn là ủy viên Ban chấp hành, lần này thầy Hắc về Hoàng Nguyên, anh càng phải dốc lòng tiếp đãi vị đại thụ của giới văn học tỉnh nhà.

Trước khi ba người tới, Điền Phúc Quân đã gọi cháu gái Nhuận Diệp từ Ủy ban Đoàn khu vực đến, để cô dọn dẹp lại phòng khách của văn phòng; lại mua thêm ít hạt dưa, trái cây và đặc sản địa phương, bày lên bàn trà.

Điền Phúc Quân nắm chặt tay Hắc lão, mời ông ngồi vào ghế sô pha chính giữa, còn mình ngồi sát bên cạnh; Đỗ Chính Hiền và Giả Băng ngồi hai đầu ghế. Nhuận Diệp nhanh chóng pha trà, mời thuốc cho khách.

Hai người bạn cũ, theo thói quen người Trung Quốc, trước tiên hỏi thăm sức khỏe lẫn nhau — ai cũng nói mình vẫn khỏe. Sau đó lại đùa giỡn vài câu thân mật. Hai người hay giành nói trong giới văn hóa như Cục trưởng và nhà thơ, giờ đây lại ngồi ngay ngắn như nghe báo cáo, không dám chen ngang, chỉ dám nở nụ cười, phụ họa theo.

“Lần này anh đến huyện Nguyên Bắc là trở lại chốn cũ, hẳn có nhiều cảm xúc lắm chứ?” Điền Phúc Quân hỏi Hắc lão.

“Có lẽ đây là lần cuối cùng rồi.” Gương mặt Hắc Bạch thoáng hiện nét u sầu của một nghệ sĩ. “Chuyến đi Nguyên Bắc lần này, đúng là nhiều cảm khái. Không giấu gì anh, cũng có chút buồn bã!”

Điền Phúc Quân sững người. Ông không vội đáp lời, chờ Hắc lão nói tiếp.

“Tôi không ngờ, nông thôn giờ lại như thế này!” Hắc Bạch xòe hai tay, nét u sầu trên mặt chuyển thành đau khổ. “Hoàn toàn là một cảnh tượng của xã hội cũ! Tập thể chẳng còn bóng dáng. Ai lo việc nấy, chẳng ai quan tâm sống chết của ai. Những người lười biếng không lo làm ăn ngày xưa thì nay phát tài, còn một số hộ khó khăn lại chẳng còn sự quan tâm của tập thể, sống không nổi. Nông thôn đã xuất hiện phân hóa giai cấp nghiêm trọng, ngay cả những cán bộ tích cực trong đội giờ cũng cắm đầu làm giàu; mấy chục năm chúng ta làm chủ nghĩa xã hội ở nông thôn, giờ tan biến không cần tốn một chút sức lực nào…”

Lời của Hắc Bạch khiến Điền Phúc Quân thoáng lặng người, không biết nên đáp thế nào. Người bạn cũ đã vẽ cho ông một bức tranh đáng sợ đến thế! Ông từng nghĩ, tư tưởng của nhà văn lẽ ra phải dẫn đầu thời đại; nào ngờ đồng chí Hắc Bạch lại còn không hiểu nổi cải cách nông thôn, thậm chí còn kém cả những cán bộ cơ sở bảo thủ nhất. Chỉ riêng điều này đã cho thấy cải cách gian nan biết bao!

Điền Phúc Quân vừa lắng nghe một cách chân thành, vừa nhanh tay đẩy đĩa trái cây về phía ông bạn già. Nhuận Diệp nhanh trí, để giảm bớt không khí căng thẳng, cũng hồ hởi mời Đỗ Chính Hiền và Giả Băng – đang ngồi nín thở – cùng ăn.

Điền Phúc Quân nhét mấy quả táo tàu đỏ mọng vào tay Hắc lão, mỉm cười nói: “Những hiện tượng mà anh nói, đúng là có. Nhưng, nông thôn đã thay đổi lớn như thế, thì việc phát sinh vấn đề cũng là điều không thể tránh khỏi. Anh hiểu lịch sử mà, xưa nay bất kỳ cuộc cải cách xã hội lớn nào, trong và ngoài nước, cũng đều không tránh được những vấn đề đủ loại. Nhưng ta phải nhìn từ khía cạnh chính yếu mà xem, liệu cải cách đó lợi nhiều hay hại nhiều…”

Tiếp đó, Điền Phúc Quân dùng hàng loạt con số để liệt kê tình hình nông thôn trước và sau cải cách — đó là câu trả lời thuyết phục nhất với Hắc lão.

Nghe đến đây, Hắc Bạch dần dần nở nụ cười. Ông nói: “Có lẽ những điều anh nói đều là sự thật, nhưng trong đầu tôi thật khó mà chuyển hướng suy nghĩ được!” Hắc lão có lẽ cũng cảm thấy câu chuyện nãy giờ quá nghiêm túc, nên nở nụ cười: “Anh thử nghĩ mà xem, cả đời mình đã dồn hết tâm huyết ca ngợi một điều gì đó, nay bỗng bị phủ nhận sạch trơn, trong lòng làm sao không buồn được!”

Điền Phúc Quân rất hiểu tâm trạng của Hắc lão. Điều mà Hắc lão nói đến phần nhiều là liên quan đến cuốn tiểu thuyết dài Mặt trời đang đứng bóng của ông. Cuốn sách ca ngợi phong trào hợp tác hóa và Đại Nhảy Vọt ấy là tác phẩm tiêu biểu của đời ông. Những điều ông thành tâm ca ngợi trong sách, giờ nhìn lại, nhiều cái đã không còn vững chân; thậm chí là ngây thơ, buồn cười. Tác giả năm đó cố gắng dựng lên một chính kịch, nào ngờ chính mình lại trở thành một bi kịch.

Điền Phúc Quân an ủi: “Hắc lão, có một điều chắc chắn là, người đời sau sẽ không nghi ngờ gì về sự chân thành trong lời ca ngợi năm xưa của anh. Còn về nhận thức và phán đoán lúc ấy, thì không thể vượt qua giới hạn của thời đại. Điều này, trong và ngoài nước, các nhà văn lớn đều có. Tôi nhớ, Lênin từng khi đánh giá Lev Tolstoy, cũng chỉ ra những giới hạn như vậy của ông. Nhưng Lênin không vì thế mà phủ định Tolstoy, ngược lại còn khen tác phẩm của ông là tấm gương phản chiếu của cách mạng Nga. Tôi nói bậy bạ thôi! Nhưng tôi nghĩ, Mặt trời đang đứng bóng đã miêu tả tỉ mỉ cuộc sống nông thôn lúc ấy, điều đó đủ khiến độc giả đời sau vẫn phải đọc. Theo tôi, không thể vì nhà văn có nhận định và kết luận chưa chính xác về cuộc sống đương thời, mà phủ nhận luôn giá trị của chính cuộc sống ấy. Ví dụ điển hình nhất là Tolstoy…”

Lý luận “văn nghệ” của Điền Phúc Quân tuy có phần khiên cưỡng, nhưng lại làm Hắc lão vui vẻ hẳn lên. Ông giơ ngón tay cái nói: “Chà, ai bảo anh là ngoại đạo? Anh còn hơn cả người trong nghề! Nếu anh làm văn học nghệ thuật, chắc chắn sẽ thành danh lớn!”

Điền Phúc Quân ngửa mặt cười lớn, nói: “Tôi không ăn nổi cái nghề đó đâu!” Thấy tâm trạng Hắc lão đã lên cao, ông liền chuyển chủ đề: “Anh về Hoàng Nguyên, nhất định phải chỉ đạo sự nghiệp văn hóa khu mình đấy!” Ông chỉ sang Đỗ Chính Hiền và Giả Băng, “Hai người này phụ trách mảng này, có gì anh cứ nói với họ! Anh biết đấy, vùng núi mình văn hóa lạc hậu, nhân tài không ở lại được…” Đỗ Chính Hiền lập tức chen vào: “Chúng tôi đã sắp xếp để Hắc lão làm một buổi nói chuyện với giới văn nghệ toàn khu!”

Thế là Hắc lão cũng không khách sáo, bắt đầu góp ý cho công tác văn hóa Hoàng Nguyên. Ông đề nghị Điền Phúc Quân thành lập một trường kịch; lập một hội thơ; chờ điều kiện chín muồi thì thành lập Liên hiệp Văn học Nghệ thuật; chuyển Văn nghệ Hoàng Nguyên từ Nhà Văn hóa sang trực thuộc Liên hiệp; ông còn hứa sẽ về xin Trưởng ban Tuyên giáo Tỉnh ủy cho tạp chí này được phát hành toàn quốc… Điền Phúc Quân gật gù tán thành từng đề nghị, chỉ thị Đỗ Chính Hiền và Giả Băng nghiêm túc nghiên cứu ý kiến của Hắc lão; nói rằng một thời gian nữa sẽ họp chuyên đề để giải quyết công việc của ngành văn hóa nghệ thuật.

Ban đầu, Điền Phúc Quân định lấy danh nghĩa Địa ủy tổ chức tiệc mời Hắc lão tại khách sạn Hoàng Nguyên vào buổi trưa, nhưng nhà thơ Giả Băng đã mua sẵn một con cừu, muốn mời Hắc lão về nhà ăn món thịt cừu với bánh kiều mạch tròn hấp. Tiệc của Địa ủy đành lùi lại lúc tiễn Hắc lão.

Sau khi chào tạm biệt Điền Phúc Quân ở văn phòng, Giả Băng nhất quyết kéo cháu gái ông là Nhuận Diệp cùng về nhà ông ăn với Hắc lão. Ở nhà Giả Băng, đồng nghiệp Đỗ Lệ Lệ và bạn trai cô là Vũ Huệ Lương đã giúp vợ Giả Băng chuẩn bị bữa ăn, nên ông muốn Nhuận Diệp tới cho vui. Điền Phúc Quân cũng khuyến khích cháu gái đi, Nhuận Diệp liền đồng ý. Đỗ Chính Hiền thì từ chối vì con gái và con rể anh đều đang ở nhà Giả Băng, ông lấy cớ cần báo cáo công việc văn hóa cho Bí thư Điền để từ chối lời mời…

Nhuận Diệp cùng thầy Giả tiễn Hắc lão ra khỏi sân Địa ủy, cùng theo ông đến nhà thi sĩ.

Khi họ đến nơi, mọi thứ đã được chuẩn bị xong. Trên chiếc bàn sơn đỏ đặt trên giường đất là đủ loại gia vị. Giả Băng và bạn trai của Lệ Lệ – Vũ Huệ Lương – mời rượu Hắc lão trước; Nhuận Diệp và Lệ Lệ giúp vợ Giả Băng bưng món lên bàn.

Khi một thau thịt cừu to được mang ra, Giả Băng kéo cả Nhuận Diệp và Lệ Lệ cùng ngồi xuống ăn, để vợ mình lo nấu nướng. Hắc lão là người vui tính, còn đùa rằng muốn cụng ly với vợ Giả Băng; nhưng người phụ nữ e thẹn ấy mặt đỏ bừng rồi rút lui khỏi phòng. Nhà thơ lúng túng nói với Hắc lão: “Vợ tôi là dân ‘Thổ Nhĩ Kỳ’! Cô ấy ngại người lạ, mong thầy Hắc đừng để bụng.” Nói xong, nhân lúc hơi men ngà ngà, nhà thơ bỗng xúc động kể cho mọi người nghe câu chuyện tình yêu giữa ông và vợ.

Ông ấy kể với mọi người rằng vợ mình một chữ bẻ đôi cũng không biết. Họ cùng là người trong làng, lại là hàng xóm. Khi ông lên đại học, đã bỏ lại người thân duy nhất là mẹ già ở nhà, hoàn toàn nhờ vợ ông bây giờ chăm nom. Nhưng khi ấy họ hoàn toàn không có quan hệ gì, chỉ là láng giềng cùng thôn. Lúc đó, ông đã đem lòng yêu một nữ sinh thành phố học cùng lớp. Thế nhưng sau đó mẹ ông nhất quyết bắt ông phải cưới người vợ hiện tại; bà nói nếu ông không đồng ý, bà sẽ đập đầu chết ngay trước mặt ông. Ông không còn cách nào khác, đành phải chọn hiếu thảo thay vì tình yêu. Sau khi kết hôn, ông mới biết rằng, trong những năm tháng gian khó ấy, vợ ông để chăm sóc mẹ chồng đã từng lén lấy đồ trong nhà mình, vì vậy bị cha đánh mắng… Lâu dần, ông nhận ra vợ mình là người phụ nữ tốt nhất trên đời. Hiện giờ, vợ ông đã có giấy phép kinh doanh, bán đồ lòng cừu trên phố Nhị Đạo, thức khuya dậy sớm lo cho gia đình, lại còn sinh cho ông ba đứa con trai. Tiền lương của ông tháng nào cũng tiêu sạch, cả nhà trông vào một tay vợ gánh vác; có lúc ông còn phải ra chợ xin vợ ít tiền tiêu vặt… Nhà thơ xúc động nói đến rơi lệ, khiến khách khứa cũng không nuốt nổi miếng cơm.

“Chúng tôi là kết hôn trước rồi mới yêu… Haiz, nguyện vọng lớn nhất của tôi bây giờ là, sang năm khi trời ấm, dẫn vợ đi dạo một vòng tỉnh thành! Tôi muốn dắt cô ấy đến trước lăng tẩm của hoàng hậu và nữ vương, rồi nói: Vợ tôi cũng vĩ đại như các bà!”

Nhà thơ lại bật cười trong nước mắt, vội vàng mời khách ăn món canh lòng cừu và bánh bột kiều mạch hấp do “người vợ Thổ Nhĩ Kỳ” của mình nấu — mọi người cũng đều bật cười theo.

Nhưng Nhuận Diệp thì không cười. Cô lặng lẽ nghe nhà thơ kể chuyện tình của mình và vợ. Haiz, người bất hạnh sợ nhất là nghe người khác nói về hạnh phúc của họ!

Ăn xong, Nhuận Diệp nói có việc bận, một mình rời khỏi nhà nhà thơ. Hôm nay là thứ Bảy, thực ra cô chẳng có việc gì; chỉ là tâm trạng rối bời, không muốn ở cùng ai.

Điền Nhuận Diệp một mình quay lại văn phòng Ban Thiếu nhi của Ủy ban Đoàn khu vực. Phòng làm việc này chỉ có một mình cô, trong góc có kê một chiếc giường đơn. Buổi tối sau giờ làm, cô thường không về nhà nhị ba, ăn xong ở bếp tập thể cơ quan là ở lại đây qua đêm. Người phụ nữ đã có chồng này hoàn toàn sống cuộc đời như một người độc thân — từ khi đến Hoàng Nguyên, cô đã cố gắng quên đi chuyện mình từng kết hôn.

Vì từng bị tổn thương sâu sắc trong tâm hồn, con người cô giờ trở nên có phần cô độc. Ngoài công việc, rất ít khi giao du với người khác; thậm chí cũng không thường đến chỗ bạn thân Đỗ Lệ Lệ. Vũ Huệ Lương hiện là Bí thư Ủy ban Đoàn khu vực, anh và Lệ Lệ đều biết rõ những trắc trở hôn nhân của cô, nên rất muốn cô đến chơi cho khuây khỏa. Nhưng họ không hề biết, điều Nhuận Diệp không muốn thấy nhất chính là mối quan hệ ngọt ngào giữa hai người họ. Không thể nói rằng tâm lý của Nhuận Diệp đã vặn vẹo. Không, cô không đố kỵ hạnh phúc của bạn bè; cô chỉ sợ mình sẽ bị gợi lại những nỗi đau của bản thân.

Cô sẽ làm gì tiếp theo? Chính cô cũng không rõ… Quay lại Ủy ban Đoàn, Nhuận Diệp nhắm mắt nằm trên giường rất lâu; suy nghĩ như con sông sau lũ, tràn lan vô định, không rõ rốt cuộc đã cuốn theo những gì…

Trời tối, cô mới bò dậy, lặng lẽ đến bếp lớn uống chút cháo loãng.

Bỗng nhiên cô nhớ ra, mình nên đi dọn dẹp văn phòng của chú Hai — vì hôm nay tiếp đãi Hắc lão, phòng ông bị xáo trộn không ít.

Nghĩ vậy, cô mang bát đũa về ký túc xá, rồi lại quay về khu nhà làm việc của Ủy ban Thường vụ Địa ủy.

Vừa vào sân, cô thấy đèn văn phòng chú Hai vẫn còn sáng — ông vẫn chưa về nhà ăn cơm sao?

Nhuận Diệp bước vào, mới phát hiện hóa ra là em gái cô và cậu bé Thiếu Bình trong làng đang ở đây.

Tim Nhuận Diệp thót lên — vì trong khoảnh khắc lơ đãng, cô lầm tưởng Thiếu Bình là Thiếu An.

Đúng vậy, Thiếu Bình giờ đã lớn đến thế rồi, và quá giống anh trai! Thiếu Bình và Hiểu Hà đang ăn cơm với nhau, thấy cô bước vào, cả hai liền đứng dậy. Thiếu Bình vội vàng gọi một tiếng: “Chị!”

Đột nhiên gặp lại Thiếu Bình ở đây, không hiểu sao, Nhuận Diệp thấy lòng mình rộn ràng. Cô bắt đầu hỏi thăm tình hình làng Song Thủy và gia đình mình. Thiếu Bình liền kể rành rọt cho cô nghe, đồng thời khéo léo cho cô biết không ít chuyện về anh trai mình, Thiếu An. Thiếu An! Thiếu An! Giờ anh sống oai phong, sung sướng biết bao!

Vừa nhắc đến Thiếu An, một nỗi đau không sao kìm nén được khiến cô cúi đầu trong lặng lẽ. Những ký ức xưa cũ lại ùa về trong tim cô. Giai điệu dân ca tựa giấc mộng kia lại vang vọng bên tai —
Tháng giêng nước đóng băng rồi xuân đến tan, tháng hai cá lượn sóng tung tăng, nước xuôi trôi nổi làm em nhớ đến anh!

Nhớ đến anh tôi,

Nhớ đến anh tôi,

Nhớ đến anh tôi, anh hãy đợi em một lát nhé…

Rất lâu sau, cô mới ngẩng đầu lên.

Cô thấy Hiểu Hà đã lặng lẽ tránh ra phòng ngoài. Thiếu Bình ngồi đối diện, quay mặt đi, trong mắt dường như ngấn lệ — rõ ràng cậu đã biết chuyện giữa cô và anh trai mình; cũng hiểu được nỗi đau của cô lúc này.

Thế là cô chuyển chủ đề, hỏi Thiếu Bình đến Hoàng Nguyên làm gì?

Thiếu Bình xấu hổ dùng mu bàn tay lau khóe mắt, nói rằng cậu đến Hoàng Nguyên làm lao động ngắn hạn.

Cô nhìn chàng trai trẻ có gương mặt giống hệt Thiếu An ấy, trong lòng dâng lên một niềm thương xót vô hạn. Cô nói với cậu, nếu gặp khó khăn gì thì cứ đến Ủy ban Đoàn tìm cô; rồi còn để lại số điện thoại cho cậu. Sau đó, ba người cùng nhau dọn dẹp lại hai gian phòng, cô mới trở về Ủy ban Đoàn… Nửa tháng sau, Đỗ Lệ Lệ và Vũ Huệ Lương tổ chức hôn lễ tại khách sạn Hoàng Nguyên. Dù thế nào, lễ cưới này Nhuận Diệp bắt buộc phải đi dự.

Hôn lễ của Lệ Lệ và Huệ Lương được tổ chức rất long trọng. Người đứng ra chủ trì là bác của Huệ Lương – Vũ Hồng Toàn, Trưởng đại diện Văn phòng khu tại tỉnh thành, thần thông quảng đại, khí thế hiên ngang, y như chiêu đãi khách quý tỉnh, chuẩn bị mấy bàn tiệc toàn sơn hào hải vị. Ngoài cha mẹ hai bên, còn có Cục trưởng Cục Văn hóa Đỗ Chính Hiền và Cục trưởng Cục Lao động Vũ Đức Toàn, phần lớn khách dự tiệc cưới đều là trưởng phòng các sở ngành của khu vực. Điều khiến Nhuận Diệp khó xử nhất là, cha chồng cô – Lý Đăng Vân – cũng đến dự. Hai người tuy không ngồi cùng bàn, nhưng trên đời chắc không còn chuyện nào khiến người ta cảm thấy khó xử đến thế. Hạnh phúc của đôi tân lang tân nương, niềm vui của cha mẹ hai bên, từ nhiều góc độ khác nhau đồng thời chạm đến nỗi đau trong lòng Điền Nhuận Diệp và Lý Đăng Vân — cha chồng và con dâu, mỗi người đều có nỗi niềm riêng!

Lệ Lệ và Huệ Lương thông minh, đều nhìn ra tình cảnh khó xử của Nhuận Diệp. Huệ Lương ghé tai nói nhỏ với Lệ Lệ vài câu, Lệ Lệ liền nói với Nhuận Diệp bên cạnh: “Nếu chị thấy mệt, thì về nghỉ một lát đi…”

Nhuận Diệp cố gắng kìm nén, không để nước mắt trào ra. Cô đứng dậy, nắm tay Lệ Lệ, nhẹ nhàng vỗ vai bạn thân, định nói lời chúc phúc nhưng lại không biết nên nói gì.

Thế là cô chỉ chào Huệ Lương một tiếng, rồi lặng lẽ rời khỏi sảnh tiệc.

Cô bước ra con phố rực rỡ ánh đèn. Đêm đầu đông lạnh đến thấu xương. Đường phố lạnh lẽo, bầu trời đêm lạnh lẽo, trên đầu treo một vầng trăng lạnh lẽo. Trái tim cô cũng lạnh như thế.

Một mình cô cúi đầu đi chầm chậm trên phố. Cô không vội quay về Ủy ban Đoàn; cũng chẳng biết mình đang đi đâu.

Bây giờ, cô lại bất giác đi lạc vào khu chợ tự do trên phố Nhị Đạo. Nơi đây đã vắng tanh, không một bóng người. Hai bên đường chen chúc những căn lều tôn thấp lè tè, san sát, là nơi hộ cá thể bán đồ ăn thức uống, giờ phần lớn đã đóng cửa; chỉ có vài gian còn sáng đèn, nhưng chẳng còn khách, chủ quán đang uể oải dọn bát đũa, hoặc chấm nước bọt đếm tiền dưới ánh đèn.

Nhuận Diệp bất giác dừng bước, và nép vào bóng tối bên cạnh. Cô thấy trong một cửa tiệm không xa phía đối diện, nhà thơ Giả Băng đang quấn một mảnh vải rách quanh hông, giúp người vợ “Thổ Nhĩ Kỳ” của mình rửa bát. Thầy Giả vừa rửa vừa nói gì đó, rồi thân mật vỗ nhẹ một cái vào mông vợ; vợ anh bật cười ha hả đầy mãn nguyện…

Nhuận Diệp đột ngột quay đầu, bước nhanh về phía Ủy ban Đoàn khu Nam Quan, gió lạnh gào thét quất vào mặt, làm hai hàng nước mắt nóng hổi rơi xuống mặt đường lạnh giá…