Thành Hoàng Nguyên là một thành phố cổ kính. Theo Hoàng Nguyên phủ ký xuất bản vào năm Gia Khánh thứ bảy triều Thanh, lịch sử của nó có thể truy về thời nhà Chu (khi ấy là nơi cư trú của tộc Bạch Địch cổ). Sau thời Chu, các triều đại sau này lần lượt đặt quận, châu, phủ ở đây; vừa là trấn địa trọng yếu để đóng quân phòng địch, vừa là đầu mối quan trọng phân phối hàng hóa trên cao nguyên Hoàng Thổ. Hiện nay, nơi đây là thủ phủ của khu vực, quản lý thành phố Hoàng Nguyên và mười lăm huyện xung quanh. Như lời Bí thư địa ủy Miêu Khải từng nói: diện tích tương đương với một nước Albania.

Thành phố nằm trong một thung lũng lớn, được bao bọc bởi núi non trùng điệp. Sông Hoàng Nguyên chảy từ bắc xuống nam, xuyên qua trung tâm thành phố, rồi vài trăm dặm sau đổ vào sông Hoàng Hà. Trong nội thành, có hai cây cầu bắc qua sông Hoàng Nguyên, nối liền bờ đông và bờ tây. Cầu ở trung tâm thành phố được xây dựng vào những năm 50, gọi là cầu cũ; mặt cầu khá hẹp, chỉ đủ hai ô tô tránh nhau. Phía thượng lưu còn có một cây cầu mới, mới xây cách đây hai năm; mặt cầu tuy rộng rãi, nhưng nằm ngoài rìa thành phố, xe cộ và người đi bộ không đông đúc như ở cầu cũ.

Phía nam thành còn có một con sông nhỏ chảy từ nam lên bắc, hợp lưu với sông Hoàng Nguyên gần cầu cũ. Sông nhỏ này gọi là sông Tiểu Nam. Ở phía ngoài nơi hai con sông hợp lưu, có một ngọn đồi nhỏ, cây cỏ rậm rạp; ở một bãi đất bằng lưng chừng đồi nổi bật là một tòa cổ tháp chín tầng! Theo ghi chép, tháp được xây từ đời Đường, từng được trùng tu lớn vào thời Minh. Ngọn núi này được gọi là Cổ Tháp. Núi Cổ Tháp là công viên tự nhiên của thành Hoàng Nguyên, cũng là biểu tượng của thành phố – bất kể từ hướng nào đến Hoàng Nguyên, thứ đầu tiên đập vào mắt là ngọn tháp này. Nếu đứng trên đỉnh Cổ Tháp, cả thành phố Hoàng Nguyên rộng lớn sẽ thu gọn trong tầm mắt.

Thành phố Hoàng Nguyên lấy cầu cũ làm trung tâm, hình thành nên một số khu vực chính. Phía đông cầu gọi chung là Đông Quan, vì bến xe khách nằm ở đây – đây là “cửa ngõ” chính dẫn đến thế giới bên ngoài – nên đủ loại sạp hàng hỗn tạp và ngành dịch vụ phục vụ cho người từ nơi khác cũng mọc lên đặc biệt nhiều. Mà đa phần người từ nơi khác vào thành phố thực ra là những thợ thủ công hay nông dân quê lên thành phố tìm việc làm mưu sinh, vì thế các khách sạn, nhà hàng ở đây đều rất rẻ tiền. Đầu cầu Đông Quan cũng là nơi truyền thống buôn bán sức lao động, ngày thường thường đông nghẹt thợ thủ công, lao động phổ thông từ khắp nơi ở miền Bắc tụ về, chờ đợi các chủ thầu đến "tuyển người".

Bộ phận chính của thành phố nằm ở bờ tây sông Hoàng Nguyên. Đường phố Đông Quan kéo dài qua cầu cũ, đến tận chân núi Tước Sơn ở phía tây, giao cắt với trục đường chính theo hướng nam - bắc, tạo thành hình chữ T. Chính con đường lớn nam - bắc này mới là "động mạch" của thành phố Hoàng Nguyên. Đường dài khoảng năm dặm.

Phần giữa của đường nam - bắc cùng với con đường kéo dài từ Đông Quan hợp thành trung tâm thương mại của thành phố, cũng là khu sầm uất nhất. Đường phía nam chạy dọc theo sông Tiểu Nam, phần lớn là các cơ quan Đảng và chính quyền; đoạn phía bắc tập trung khách sạn, khu quân sự và các trường học.

Ngoài khu thương mại trung tâm, người ta gọi các nơi khác trong thành phố là Đông Quan, Nam Quan, Bắc Quan. Nam Quan là "thiên đường" của cán bộ, nên khá yên tĩnh; Bắc Quan thì sạch sẽ, toàn là thanh niên mặc quân phục hoặc đồng phục học sinh; còn Đông Quan lại là một thế giới hỗn tạp, tập trung đủ hạng người…

Khi Tôn Thiếu Bình vác hành lý rách nát bước ra khỏi bến xe chật ních người, đặt chân lên con phố này, anh đã chính thức bước vào thành phố được núi non bao bọc ấy. Anh lặng người đứng ngoài bến xe, ngơ ngác nhìn thế giới choáng ngợp trước mặt. Tuy hồi học cấp ba anh từng đến đây một lần để dự hội thi kể chuyện, nhưng tất cả trước mắt bây giờ vẫn vô cùng xa lạ đối với anh.

Trong khoảnh khắc ấy, anh như bị sự đồ sộ của thành phố làm cho choáng váng, thậm chí quên mất cả sự tồn tại của bản thân.

Đây chính là nơi mình sẽ bắt đầu cuộc sống chăng? – Anh tự hỏi trong lòng. Mày, mang theo hơn chục đồng bạc, vác một ít chăn chiếu rách, tay trắng mà đến đây, mày sẽ sống thế nào?

Chuyện đó, bản thân anh hoàn toàn không biết.

Điều duy nhất anh cảm nhận được lúc này là – anh đã đến một "châu lục mới". Còn việc phải làm gì ở đây, anh thực sự chưa thể tưởng tượng nổi.

Tôn Thiếu Bình đứng đờ người một lúc, rồi chầm chậm bước đi với đôi chân nặng nề.

Khi tới cầu lớn Đông Quan, anh thấy hai bên lề đường đầy những người ăn mặc tả tơi, áo quần rách rưới. Bên cạnh họ đều có một cuộn hành lý tội nghiệp như của anh; một số còn kẹp theo các dụng cụ như búa, đục, bào, thước vuông, dây mực, túi đồ nghề may từ quả bóng rổ rách. Có người đi qua đi lại hoang mang lo lắng; có người ngồi bất động như tê dại; có người thì phó mặc số trời, gối đầu lên hành lý ngủ ngay trên lề đường. Thiếu Bình lập tức hiểu ra – đây chính là thế giới của anh. Anh cũng sẽ giống như những người này, đứng đây chờ người tới "mua" sức lao động của mình.

Anh lập tức hòa vào hàng ngũ hỗn tạp đó, tìm một chỗ trống đặt hành lý xuống. Không ai chú ý đến việc anh gia nhập vào nhóm người này. So với họ, ngoài làn da còn chưa quá sần sùi, cách ăn mặc và hành lý của anh cũng chẳng khác gì.

Thế nhưng anh phát hiện, bản thân anh và tất cả những người quanh đây dường như đều không được những người đi trên phố để mắt tới. Dòng người xe đạp, ô tô, người đi bộ như một con sông chảy xiết bên cạnh họ, nhưng lại thuộc về một thế giới khác. Các cán bộ và người dân thành thị đi lại trên phố, chẳng mấy ai liếc nhìn đám người lang thang ngoại tỉnh này. Thiếu Bình vốn còn lo sẽ gặp Tiểu Hà và Kim Ba, nhưng giờ mới hiểu nỗi lo ấy thật thừa – nơi đây không giống huyện Nguyên Tây hay thị trấn Thạch Cát Tiết, nơi mà người quen chỉ cần ngẩng đầu là chạm mặt. Huống chi, họ cũng không ngờ anh sẽ đến Hoàng Nguyên.

Anh lóng ngóng quấn một điếu thuốc sợi khô, dựa vào hành lý rách mà hút. Lúc này đã là chiều, ánh mặt trời xiên từ tây chiếu rực rỡ trên sông Hoàng Nguyên. Dãy nhà lớn bên bờ tây đã chìm trong bóng núi Tước Sơn. Mới từ thôn trang yên ắng ra đến đây, tiếng ồn đủ loại kỳ quái của thành phố nghe như lũ cuốn dồn dập. Dù trước mắt toàn là người, anh lại cảm thấy mình như đang đứng giữa một nơi hoang vu không bóng người. Cảm giác cô đơn và sợ hãi khiến anh không kìm được phải nhắm mắt lại.

Cảnh thực trước mắt tan biến. Trong tầm nhìn của tâm hồn, anh thấy làng Song Thủy khói bếp lượn lờ; thấy bên bờ sông Đông Lạp dưới ánh hoàng hôn đỏ rực, chú bò vàng sau khi uống no nước ngẩng đầu nhìn xa xăm về dãy núi phía xa… “Ừm…” Anh khẽ rên lên một tiếng, như thở dài.

Hiện thực tàn khốc lập tức bày ra trước mặt chàng trai lang bạt. Anh vừa không có kinh nghiệm bươn chải, cũng chẳng có kỹ năng mưu sinh, chỉ dựa vào một lòng dũng cảm mà đến thành phố này.

Anh dựa lưng vào tường gạch, ngồi bên cuộn hành lý rách, nhắm mắt thật lâu. Trong lòng rối bời và đau khổ, cảm thấy ở nơi này mình không thể làm chủ vận mệnh.

Vậy thì quay về làng Song Thủy ư? Chuyện ấy rất dễ, sáng mai mua vé xe, nửa ngày là về tới – trở lại với một kiểu khổ sở khác… Nhưng anh làm sao có thể quay về?

“Không!” Anh thốt lên, mở bừng mắt. Anh thấy vài người xung quanh nhìn mình, vẻ mặt đầy ngạc nhiên – chắc họ tưởng anh thần kinh có vấn đề!

Tôn Thiếu Bình cố gắng vực dậy tinh thần. Anh nghĩ: anh vốn không định tới đây để hưởng thụ. Anh nhất định phải sống được ở thành phố này. Tất cả quá khứ đã thành dĩ vãng, cuộc sống mới bắt đầu ngay từ đầu cầu này. Anh nghĩ đến thời chiến tranh, biết bao thanh niên như anh hằng ngày đối mặt với cái chết! Mà nay là thời bình, cùng lắm là chịu khổ, đâu có chết chóc gì. Nghĩ mà xem, so với cái chết, việc mình vẫn bình yên đứng ở đầu cầu, lại chuẩn bị lao động và sống, chẳng phải là một hạnh phúc sao? Anh hiểu rằng, hạnh phúc không chỉ là cơm no áo ấm, mà là dám dũng cảm vượt qua gian khổ… Đúng vậy, giờ đây anh chỉ có thể so sánh với một cuộc sống khổ hơn để quên đi những người may mắn sung sướng ngoài phố kia. Quên đi! Quên đi sự ấm áp, dịu dàng, quên đi mọi khoái lạc, mà lấy đói khát, lạnh lẽo, nhục nhã, khổ sở làm lẽ sống bình thường…

Những suy nghĩ tự an ủi này khiến lòng Tôn Thiếu Bình dịu lại đôi chút, anh bắt đầu tính toán mình nên làm gì lúc này.

Anh không ngờ người đến Đông Quan “tìm việc” lại đông như thế. Anh thấy, mỗi khi có một gã chủ thầu mặc áo dính dầu, miệng ngậm điếu thuốc đen, bước đến đầu cầu, lập tức bị đám người vây lấy. Chủ thầu nhìn đám người xung quanh như thể chọn trâu, còn bóp bóp nắn nắn thân thể họ xem khỏe mạnh không rồi mới chọn vài người dẫn đi. Người được dẫn đi thì mừng như vớ được việc; còn ai không được chọn, chỉ biết thất vọng quay về chỗ hành lý, tiếp tục chờ “đấng cứu thế” kế tiếp.

Khi lại có một gã ngậm thuốc đen bước tới, Thiếu Bình cũng không do dự chen vào cùng đám đông, hồi hộp chờ được chọn.

Người đó đảo mắt một vòng, nói: “Cần ba thợ chính!”

“Có cần lao động phổ thông không?” – Có người hỏi.

“Không cần!”

Mấy người thợ chính liền đầy vẻ kiêu ngạo đẩy đám tay trắng ra một bên, tranh nhau hỏi: “Một ngày bao nhiêu tiền?”

“Giá cũ! Bốn tệ!”

Ai cũng tranh đi, nhưng chủ thầu chỉ chọn ba người khỏe mạnh nhất rồi dẫn đi.

Tôn Thiếu Bình đành chán nản quay lại bức tường gạch.

Tia nắng cuối cùng sau núi Tước Sơn đã tắt. Trời bắt đầu tối dần. Đèn đường trên phố và cầu đều bật sáng – màn đêm sắp buông xuống. Đám người ở đầu cầu cũng thưa dần.

Tôn Thiếu Bình vẫn sốt ruột đứng cạnh bức tường gạch. Xem ra việc này không dễ tìm! Ít nhất hôm nay là vô vọng! Thế thì đêm nay ngủ ở đâu đây?

Lẽ ra anh có thể đến tìm Kim Ba. Nhưng anh không muốn tìm. Anh không muốn với bộ dạng này mà đi tìm bạn mình. Dĩ nhiên, anh có thể thuê nhà trọ – trên người anh vẫn còn mười lăm đồng mà anh trai cho. Tìm nhà trọ cũng dễ. Trên các bức tường vôi trắng khắp Đông Quan, đâu đâu cũng có mũi tên chỉ đường đến các nhà trọ, hỗn loạn chỉ về phía dưới núi Ngô Đồng ở phương đông, nơi có những ngôi nhà san sát.

Nhưng – anh tiếc tiền.

Anh nghĩ tới phòng chờ ở bến xe. Đúng rồi, ở đó có ghế băng dài bằng gỗ, ngủ ở đó cũng tạm ổn!

Thế là anh xách đống hành lý kia, quay trở lại bến xe đường dài.

Ngay trước cửa phòng chờ, anh bị một ông già trực ban đeo băng đỏ trên tay chặn lại. Ở đây không được ngủ lại!

Ừ, không cho ngủ cũng có lý. Nếu chỗ này cho qua đêm thì e rằng mấy anh đi làm thuê sẽ chen chúc đến chật kín mất!

Anh bị từ chối phũ phàng, đành phải rời đi.

Giờ đây, anh lại lững thững đi dọc theo con phố Đông Quan. Thành phố dưới màn đêm trông còn lộng lẫy hơn ban ngày; ánh đèn rực rỡ vẽ nên một bức tranh muôn màu muôn vẻ, khiến người ta hoa mắt. Trên phố lớn, nam nữ thanh niên tay trong tay, vừa cười nói vui vẻ vừa kéo nhau đi về phía rạp chiếu phim. Từ một căn hộ trong tòa nhà gia đình bên cạnh sáng đèn rực rỡ, chẳng biết cửa sổ nào đang vang lên tiếng nhạc phát từ máy ghi âm, một nữ ca sĩ đang cất giọng dịu dàng tha thiết hát:

Em là một đóa hướng dương, khắp thân vàng óng còn đẹp hơn hoa.

Tỏa hương vì ai, vì ai em vẫn mãi không đổi thay?

Nụ cười đẹp biết mấy,

Từ trước đến nay không rơi giọt lệ chua cay!

Ước gì em và anh mãi không rời, suốt đời suốt kiếp kề vai sát vai…

Tôn Thiếu Bình vác chiếc chăn của mình, tay xách cái túi vải vàng rách, tránh ánh đèn đường chói mắt, men theo chân tường tối om, lại quay trở về đầu cây cầu lớn. Cây cầu này vô hình trung đã trở thành “nhà” của anh. Giờ đây, phần lớn người đi tìm việc đã rời khỏi đó, vỉa hè bên đường đã bị các sạp hàng rong chiếm chỗ.

Anh bước đến giữa cầu, tựa vào lan can xi măng, nhìn ánh đèn trút xuống dòng sông phía dưới, lòng rối như tơ vò. Lúc này anh dồn toàn bộ tinh thần suy nghĩ xem đêm nay nên tìm chỗ nào để qua đêm.

Bỗng nhiên anh nhớ ra, lúc rời nhà, cha anh từng nói: ở thành phố Hoàng Nguyên có con trai của một người bác bên cậu anh, sống ở đội sản xuất Dương Câu, Bắc Quan, có chuyện gì thì có thể đến tìm anh ta. Mặc dù họ hàng xa lắc, nhưng dù sao vẫn còn có chút quan hệ, còn hơn là tìm người hoàn toàn xa lạ. Có nên đến tìm người bà con xa đó không?

Nhưng Tôn Thiếu Bình nghĩ, mình không quen thuộc đường xá, phải vừa đi vừa hỏi thăm, có khi đến sáng mai cũng chưa chắc tìm được nhà người ấy.

Anh thực sự rơi vào cảnh đường cùng rồi. Bây giờ mới là đầu tháng Tư âm lịch, thời tiết vẫn chưa ấm; đặc biệt là ban đêm, còn khá lạnh. Nếu không, anh có thể ra vùng đồi núi quanh đây ngủ tạm một đêm, chứ trên phố thì càng không thể qua đêm. Nhỡ đâu bị cảnh sát dẫn đi, lại không biết giải thích thế nào cho rõ. Mà những người quen ở thành phố này, anh lại không muốn đi tìm…

Bỗng anh chợt nhớ đến một người quen sơ sơ: Giả Băng.

Đúng rồi, có thể đến tìm thầy ấy chăng? Thầy Giả là một nhà thơ, biết đâu lại thông cảm hơn người khác, không đến nỗi cười nhạo hoàn cảnh của anh. Năm đó ông từng đến Hoàng Nguyên kể chuyện. Lúc ấy anh cùng Tiểu Hà đi theo Giám đốc Đỗ của Nhà văn hóa huyện, từng được mời đến nhà thầy Giả ăn một bữa cơm. Anh nhớ nhà họ có mấy gian nhà hang. Biết đâu có thể chen chúc ở đó vài đêm cũng nên! Chỉ cần ban đêm có chỗ ngủ, ban ngày anh có thể ra đầu cầu lớn tìm việc; chỉ cần có việc làm thì chí ít cũng lo được chỗ ăn ở.

Nghĩ vậy, Tôn Thiếu Bình đã đứng dậy đi về phía nhà Giả Băng.

Nhà Giả Băng nằm trên một gò đất nhỏ ở khu Nam Quan, chẳng mấy chốc anh đã đến nơi.

Vừa bước vào sân nhà Giả Băng, một con chó đen to tướng bỗng “gâu” một tiếng lao ra, khiến anh giật mình nhảy sang một bên, ném cái túi vải vàng trong tay về phía con chó như ném lựu đạn.

“Nam Tước!” Có người từ trong nhà hang gọi một tiếng, rồi bước ra ngoài. Thiếu Bình liền nhận ra đó chính là thầy Giả.

“Nam Tước, quay vào đi!” Giả Băng nói với con chó. Con “Nam Tước” kia đang nhe nanh giương vuốt liền ủ rũ quay về ổ của mình.

Giả Băng đi tới, nhìn kỹ anh, hỏi: “Cậu tìm ai?”

Rõ ràng thầy Giả đã không nhận ra anh nữa rồi.

“Thầy Giả, em là Tôn Thiếu Bình…” Anh lễ phép nói.

“Tôn Thiếu Bình?”

Thầy Giả vẫn không nhớ ra anh là ai.

Đúng vậy, anh quá bình thường. Năm đó chỉ là gặp thoáng qua một lần, lại do Giám đốc Đỗ dẫn đến, người ta sao có thể nhớ được anh?

“Năm đó ở hội kể chuyện toàn khu, em theo Giám đốc Đỗ đến nhà thầy. Em ở thôn Song Thủy, công xã Thạch Cát Tiết, huyện Nguyên Tây…” Thiếu Bình cố gắng nhắc thầy Giả, hy vọng ông sẽ nhớ ra mình.

“À…” Giả Băng hình như đã có chút ấn tượng.

Tôn Thiếu Bình lập tức dùng mấy lời ngắn gọn trình bày ý định khiêm tốn của mình.

“Vào nhà hang đã rồi nói sau.” Giả Băng nhặt cái túi vải vàng của anh dưới đất lên, dẫn anh bước vào trong hang.

Trong nhà hang có một người phụ nữ trung niên đang lật rửa lòng heo trong một cái chậu lớn. Giả Băng nói với bà: “Đây là một đồng hương của huyện ta, đến Hoàng Nguyên tìm việc, buổi tối không có chỗ ở, nên đến đây.”

Người phụ nữ ấy có lẽ là vợ của Giả Băng. Bà ta không liếc nhìn Thiếu Bình lấy một cái, cũng chẳng nói một lời, rõ ràng là không mấy hoan nghênh vị khách không mời mà đến này. Nhưng Thiếu Bình không vì thế mà có ấn tượng xấu với vợ thầy Giả. Anh đoán chắc rằng gia đình này không biết đã từng tiếp đãi bao nhiêu bà con và đồng hương như anh – những người tới Hoàng Nguyên mưu sinh – thời gian kéo dài, cảm giác chán nản là điều khó tránh.

“Cậu ăn cơm chưa?” Giả Băng hỏi.

“Ăn rồi ạ.” Anh nói dối.

“Đến để tìm việc à?”

“Vâng.”

“Tại sao vậy? Cậu chẳng phải đã học hết cấp ba sao?”

“Vâng.”

“Thế sao lại ra ngoài tìm việc thế này?”

“Chuyện này... nhất thời cháu cũng nói không rõ...”

“Cậu có thích thơ không?”

“Cháu…”

“Ồ… kiếm tiền ở Hoàng Nguyên cũng chẳng dễ gì!”

Thiếu Bình nhạy cảm nhận ra rằng, nếu lúc này anh nói với thầy Giả rằng mình thích thơ, thậm chí đọc vài câu của ai đó, biết đâu tối nay anh sẽ được tiếp đãi tử tế hơn. Nhưng thực ra anh chẳng thể nói mình có tình cảm đặc biệt gì với thơ ca. Anh không muốn nói dối về điều đó. Giờ đây anh đoán, nhà thơ chắc đã xem anh là một kẻ phàm tục chỉ vì muốn kiếm tiền mà đến xin tá túc, vì thế chẳng có gì khiến ông hứng thú.

Tuy vậy, có vẻ như thầy Giả nể mặt cuộc gặp gỡ năm xưa, vẫn chưa định đuổi anh ra ngoài. Ông dẫn anh sang một hang đất nhỏ bên cạnh, nơi chất đầy tạp vật, nói: “Hang này thường không đốt lửa, có thể hơi lạnh một chút, cậu cố gắng ngủ tạm vậy!”

“Thế này là tốt lắm rồi ạ!” Anh cảm kích nói.

Tối hôm đó, Thiếu Bình nằm trong chiếc chăn mỏng manh của mình, rất lâu không thể chợp mắt. Anh nghĩ, nơi đây e là chỉ có thể ngủ nhờ được một đêm.

Sáng mai, anh phải đi đến đội sản xuất Dương Câu ở Bắc Quan tìm người bà con xa kia, cố gắng xin được tá túc ở đó. Sau đó anh phải tìm mọi cách để kiếm việc làm; chỉ cần có việc để làm, có chỗ ăn chỗ ở, cho dù trước mắt chưa kiếm được tiền cũng chẳng sao…