Hôm sau, khi giấy dán cửa sổ vừa hửng sáng, Thiếu Bình đã lặng lẽ bò dậy.

Khi anh ra đến sân, cả nhà Giả Băng vẫn còn đang say ngủ. Anh nhanh chóng rời khỏi nơi đó, đi ra ngoài đường.

Trên con phố lớn nối Nam Quan và Bắc Quan, ngoài vài vị khách vội vã đón xe đường dài, lúc này hầu như chẳng có ai.

Anh đi ngược chiều gió sớm se lạnh, vội vàng bước đi trên con phố vắng lặng. Mọi cảnh vật trong thành phố đều mờ nhòa trong mắt anh, điều anh nghĩ đến lúc này chỉ là phải tìm được người họ hàng chưa từng gặp mặt kia.

Khi đến được Bắc Quan, trời đã sáng hẳn.

Anh hỏi thăm được đường đến Dương Câu từ một ông già quét đường. Thế là anh rẽ ở bên cạnh khách sạn Hoàng Nguyên, đi vào một con ngõ nhỏ. Ngõ khá hẹp, hai bên sườn dốc chen chúc những ngôi nhà và hang động như tổ ong. Nhìn vào sự khác biệt giữa các căn nhà và hang động, Thiếu Bình đoán đây là khu dân cư hỗn hợp giữa cán bộ, công nhân và nông dân.

Anh vừa đi trên con đường đất chưa được rải nhựa trong ngõ, vừa lo lắng nghĩ: Tìm một nhà nông dân trong khu dân cư đông đúc hỗn tạp như thế này, xem ra thật quá khó. Thỉnh thoảng có người đi xe đạp hoặc đi bộ ngược chiều đi qua, nhưng anh không mở miệng hỏi. Những người đó đều là cán bộ hoặc công nhân đi làm, chắc chắn không thể biết một người nông dân tên là Mã Thuận.

Anh thấy bên cạnh giếng nước ven đường có một ông lão đang quay gàu kéo nước, tuy ăn mặc cũng tươm tất nhưng có lẽ là nông dân—nông dân ở ven thành phố tất nhiên không ăn mặc rách rưới như ở vùng núi.

Anh bèn thử lại gần hỏi thăm ông lão về người họ hàng Mã Thuận.

Hỏi một cái đã đúng ngay! Ông lão chỉ tay về một sân nhà trên sườn đất hướng dương, nói: “Chính ở đó đấy, chúng tôi trước đây cùng một đội sản xuất.”

Tim Thiếu Bình đập thình thịch, anh phấn khởi leo lên sườn đất nhỏ ấy.

Hai vợ chồng Mã Thuận hình như vừa ngủ dậy, bô nước tiểu còn chưa đổ, hai đứa trẻ vẫn còn đang ngủ trên giường đất.

Khi Thiếu Bình nói rõ thân phận của mình với họ hàng, hai vợ chồng người cậu xa xôi chưa từng gặp mặt kia cũng coi như miễn cưỡng chấp nhận đứa cháu trai này.

Mã Thuận trông khoảng bốn mươi tuổi, gương mặt to thô ráp, đôi mắt nhỏ lanh lợi đảo qua đảo lại. Ông ta lạnh nhạt liếc nhìn anh một cái rồi hỏi: “Cháu cứ tay không mà chạy ra đây à?”

“Hành lý của cháu gửi ở chỗ khác rồi, cháu nghĩ…”

Thiếu Bình còn chưa nói hết câu, người mợ đã quát tháo dữ dằn với chồng: “Còn không mau đi gánh nước đi!”

Thiếu Bình nghe giọng biết là bà ấy đang nhắm vào mình, liền lập tức nói: “Cậu ơi, để cháu đi gánh!” Vừa nói, ánh mắt anh đã lướt nhanh trong hang tìm xem thùng nước ở đâu.

Thùng nước để trong hang sau! Anh không nói thêm lời nào với hai người họ hàng không chào đón mình, đi thẳng tới xách thùng nước ra khỏi cửa. Hai vợ chồng Mã Thuận có lẽ còn chưa kịp phản ứng, thì anh đã ra đến sân.

Người cậu đuổi theo nói: “Cái giếng đó cháu chắc là chưa biết…”

“Biết rồi ạ!” Anh không quay đầu lại đáp.

Tôn Thiếu Bình một hơi gánh cho họ hàng bốn gánh nước—cái vại nước lớn sắp tràn.

Cái “khí thế” phục vụ người khác đầy quyết liệt ấy khiến người họ hàng cũng ái ngại không tiện phát tác. Sắc mặt hai vợ chồng Mã Thuận dịu xuống, như thể nói: Thằng nhóc này xem ra cũng lanh đấy chứ! Người cậu nói với anh: “Cháu khỏe phết đấy, à, cậu chợt nhớ ra, bên nhà bí thư đại đội mình đang trát hang, để cậu dẫn cháu qua xem họ có cần người không. Cháu biết làm việc gì không?”

“Cháu chẳng biết gì cả, chỉ có thể làm lao động phổ thông thôi.” Thiếu Bình nói thật.

“Ồ… Cậu nhớ mấy năm trước hình như có người trong làng mình nói, chẳng phải cháu dạy học ở thôn sao? Việc lao động phổ thông toàn là vác đá, cháu chịu được không?”

“Cậu đừng nói với người ta là cháu từng dạy học…”

“Thế cũng được, giờ đi luôn.”

Mã Thuận lập tức dẫn Thiếu Bình đến nhà bí thư đại đội của họ.

Bí thư đang ngồi bên bàn lò sưởi nhỏ với một người trông như cán bộ, cùng uống bia. Trên bàn đặt mấy đĩa thịt.

Khi Thiếu Bình và cậu bước vào, bí thư không thèm để ý đến họ, chỉ tiếp tục nịnh nọt người kia, cười nói: “…Việc nền móng này hoàn toàn trông cậy vào Bí thư Lưu anh rồi! Nếu không thì cái sân nhà tôi tám đời cũng chẳng làm nên chuyện… Nào, uống!”

Bí thư giơ chai bia cụng “choang” một cái với chai của người kia, rồi hai người cùng ngửa cổ tu một hơi gần hết chai.

Đặt chai bia xuống, bí thư mới quay đầu hỏi: “Mã Thuận, có việc gì vậy?”

Người cậu nói: “Tôi dắt đến một lao động phổ thông, không biết bên anh còn cần người không?”

“Lao động phổ thông đủ rồi!” Bí thư vừa nói, vừa lại nhấc chai bia lên áp vào miệng. Nhưng đúng lúc uống bia, ánh mắt ông ta liếc một cái đánh giá Thiếu Bình.

Có lẽ ông ta thấy thân hình cậu cũng khá ổn, liền nói với người cán bộ kia: “Anh uống tiếp đi, tôi ra ngoài nói với họ chút!”

Ba người ra sân, bí thư hỏi Mã Thuận: “Tiền công tính sao?”

“Giá cũ đều là hai đồng…” Người cậu đáp.

Bí thư bĩu môi, hít một hơi thật sâu.

“Một đồng rưỡi!” Thiếu Bình lập tức chen lời.

Bí thư “phụt” một tiếng thở hơi ra, rồi vui vẻ nói với Thiếu Bình: “Vậy thì hôm nay cậu bắt đầu làm luôn!”

Người cậu đứng bên ngẩn ra, không hiểu sao thằng cháu lại tự bán mình rẻ thế. Với Thiếu Bình, dù chỉ kiếm được một đồng mỗi ngày cũng làm. Anh liền hỏi điều gấp gáp nhất: “Có thể ở lại không?”

“Có! Nhưng là hang trống không có cửa sổ.” Chủ nhà nói.

“Không sao ạ!”

Sau khi bàn xong chuyện đi làm, Thiếu Bình sốt ruột đến mức không ghé qua nhà cậu nữa, mà lập tức đứng dậy, đi thẳng tới nhà Giả Băng ở Nam Quan để lấy cuộn chăn màn của mình.

Ra đến phố lớn, anh cảm thấy bước chân mình nhẹ bẫng một cách kỳ lạ. Lúc này, anh mới chú ý đến cảnh vật hai bên đường: các cửa hàng đều đã mở cửa, người đi lại tấp nập. Trong tủ kính lớn, màu sắc rực rỡ, ánh sáng lấp lánh. Các cô gái đã nhanh chóng cởi bỏ áo đông, thay bằng những chiếc áo len rực rỡ, tay xách túi da nhỏ thời trang, ưỡn ngực cao, thong dong đi lại giữa phố xá. Trên vỉa hè, những cây hòe, cây keo đầy những chùm hoa trắng muốt, hương thơm ngào ngạt lan tỏa khắp thành phố.

Thiếu Bình ghé vào giá sách, chọn một cuốn Ruồi Trâu — anh đã nghe Tiểu Hà giới thiệu cuốn này từ rất lâu rồi.

Cứ thế, anh mang theo cuộn chăn màn của mình, xách chiếc túi vàng rách, ôm trong lòng cuốn Ruồi Trâu, tìm đến nhà bí thư đội Dương Câu ở Bắc Quan. Vợ bí thư là một người phụ nữ nhanh nhẹn, tháo vát, có vẻ ít nhất nắm giữ nửa quyền trong nhà. Bà dẫn Thiếu Bình đến cái hang lò nơi thợ thủ công ở, rồi còn gọi người thân làm giám công ngoài công trường đến, giao Thiếu Bình lại cho người này.

Trong cái hang lò trống ấy, sàn đất lót đầy rơm lúa mạch; trên rơm bày bừa chừng mười bảy, mười tám cuộn chăn màn, chỗ gần như kín hết. Thiếu Bình đành phải đặt hành lý của mình ở mép cửa hang, nơi còn trống cuối cùng.

Ăn cơm trưa xong, Thiếu Bình bắt đầu vào việc.

Dĩ nhiên cậu phải làm việc nặng nhất — vác đá từ bãi khai thác trong khe núi lên chỗ xây lò ở lưng chừng núi.

Vác tảng đá hơn trăm cân leo lên sườn dốc ấy, người gần như không thể đứng thẳng, cường độ lao động chẳng khác gì trâu ngựa kéo khổ sai.

Mặc dù chưa từng chịu khổ như vậy, nhưng Thiếu Bình nghiến răng không để mình tụt lại sau người khác. Anh biết, với một người làm thuê, ba ngày đầu đi làm là quan trọng nhất. Nếu mấy ngày đầu không trụ được, chủ nhà sẽ lập tức cho nghỉ — ở đầu cầu Đông Quan, thiếu gì người làm công!

Mỗi lần vác đá leo dốc, ý thức của anh dường như rơi vào trạng thái nửa mê nửa tỉnh. Tảng đá nặng tưởng chừng như muốn đè anh dính xuống đất. Mồ hôi như suối nhỏ chảy dài trên mặt, mà anh không thể rảnh tay lau đi; mắt cay xè vì mồ hôi, chỉ có thể he hé nhìn đường. Hai chân run bần bật như sàng gạo, lúc nào cũng có thể khuỵu xuống. Lúc ấy, trên đời không còn gì tồn tại nữa, đầu óc chỉ còn duy nhất một suy nghĩ: bước tiếp, mang được tảng đá lên chỗ xây lò — với anh, đó gần như là một mục tiêu vĩ đại ngoài tầm với!

Qua ba ngày, lưng anh đã bị đè nát. Anh không thể thấy được tình trạng sau lưng mình, nhưng cảm giác như có gai chà xát vào da thịt. Hai tay cũng bắt đầu sưng lên, lớp da thịt bị đá mài mỏng như tờ giấy trong suốt, thấy rõ cả mao mạch. Đặt tay lên đá mới sắc cạnh chẳng khác gì đặt lên lưỡi dao! Tối ngày thứ ba, khi nằm xuống ngủ, toàn thân anh nóng rực như bị lửa thiêu. Trong mơ, anh khao khát một thứ gì đó mát lạnh dập tắt ngọn lửa trên thân thể. Anh mơ thấy trời mưa, những giọt mưa rơi tí tách lên khuôn mặt bỏng rát của mình... Sự ngạc nhiên bất ngờ khiến cậu choàng tỉnh. Thật kỳ lạ! Anh cảm thấy mặt mình đúng là có vài giọt gì đó ướt ướt. Trời mưa sao? Nhưng anh đang ngủ trong hang lò, sao có thể có mưa rơi vào mặt?

Anh mở to mắt, thấy một thợ đá bên cạnh trần truồng chui vào chăn. Anh buồn nôn, vội kéo chăn lau mặt — anh hiểu, đó là vài giọt nước tiểu còn sót lại của tên thợ đá ấy khi bước qua người anh sau khi đi tiểu. Không cần nổi giận, dân làm thuê có ai coi chuyện đó là to tát! Anh trùm kín đầu, lại nhanh chóng ngủ thiếp đi... Ba ngày sau, dù thân thể đau đớn đến cực hạn, nhưng điều khiến Tôn Thiếu Bình vui mừng là: anh không bị chủ nhà đuổi — anh đã vượt qua ải đầu tiên!

Những ngày sau đó, không có gì thay đổi. Anh tiếp tục nghiến răng chịu đựng sự thử thách như trâu ngựa. Vào lúc như thế, anh thậm chí không nghĩ vì sao mình phải chịu đựng đau khổ như vậy. Vì một đồng rưỡi sao? Có thể nói là vậy, mà cũng không hẳn. Anh cho rằng, đó chính là cuộc sống của mình... Buổi tối, lưng đau đến mức không thể đặt lên nệm, chỉ đành nằm sấp mà ngủ. Khi người khác đã ngủ say, anh vén áo phía sau lên, để cơn gió mát xoa dịu những vết thương lở loét.

Tối hôm đó, khi anh đang nằm sấp ngủ như vậy, đột nhiên cảm thấy có người nhẹ nhàng lay đầu mình.

Anh giật mình mở mắt, thấy một người phụ nữ đang ngồi xổm bên cạnh.

Trong cơn ngái ngủ, anh nhận ra đó là vợ của bí thư, liền vội vàng kéo áo xuống, che lưng lại.

“Trước kia anh làm gì?” Vợ bí thư nhẹ giọng hỏi.

“Cháu... vẫn ở nhà lao động thôi.” Thiếu Bình ấp úng đáp.

Vợ bí thư lắc đầu, nói: “Không phải! Cậu cứ nói thật đi.”

Thiếu Bình biết không thể giấu nổi vị nữ chủ nhân đêm hôm đến thăm này, đành quay đầu sang chỗ khác, nói nhỏ: “Trước kia cháu dạy học trong làng...”

Vợ bí thư im lặng hồi lâu. Sau đó, cậu nghe thấy bà thở dài một tiếng rồi rời đi.

Thiếu Bình không sao ngủ lại được. Anh nhìn ra khoảng trống nơi cửa hang lò, thấy vầng trăng sáng treo trên trời, trong lòng không kìm được hai hàng nước mắt dâng lên. Trong sự tĩnh lặng sâu thẳm, từ nơi xa truyền đến tiếng máy kéo “tục tục”... Anh nghĩ: có lẽ ngày mai mình sẽ bị chủ nhà đuổi thôi — vậy thì còn biết đi đâu để tìm việc nữa đây?

Nhưng điều khiến anh bất ngờ là: ngày hôm sau, không những không bị đuổi, mà anh còn được đổi sang một “công việc nhẹ” — từ vác đá chuyển sang khoan lỗ nhồi mìn.

Công việc mới dĩ nhiên nhẹ hơn nhiều so với vác đá. Thường thì việc tốt như thế đều do người thân hoặc bạn bè của giám công đảm nhận. Không cần nói, mấy người cùng cậu vác đá trước đó đều vô cùng kinh ngạc; tại sao tự nhiên thằng nhóc này lại được “thăng chức”?

Trong lòng Thiếu Bình hiểu rõ, đó là do bà chủ đã động lòng trắc ẩn. Than ôi, vì người phụ nữ tốt bụng ấy, anh thật muốn tìm nơi nào đó để khóc một trận. Với anh, đổi sang công việc nhẹ là điều đáng mừng, nhưng điều quan trọng hơn, chính là trong hoàn cảnh thay đổi ấy, anh lại cảm nhận được sự ấm áp của lòng người. Không nghi ngờ gì, với thân phận hiện tại của anh, cảm xúc tốt đẹp do người khác quan tâm mang lại, thật khó có thể diễn tả thành lời...

Nửa tháng sau, Tôn Thiếu Bình đã dần thích nghi với cuộc sống mới. Da thịt lưng lở loét đã khô lại, đóng vảy, trở thành một dạng đau nhức sâu âm ỉ, không còn sắc bén như trước. Da tay sau khi bị mài mỏng bắt đầu dày trở lại, tiếp xúc với đá không còn đau buốt như dao cứa. Thân hình bị lao lực đến mức mềm oặt ra — cũng nhờ thế mà có thể thích nghi tốt hơn với áp lực thường ngày... Trên cao nguyên Hoàng Thổ, cơn mưa xuân đầu tiên kéo dài đã đến. Trời mưa không thể đi làm, đám thợ tranh thủ cả ngày lẫn đêm nằm ngủ trong hang lò trống không cửa sổ; tiếng ngáy vang như sấm, lúc trầm lúc bổng. Trời mưa không làm được, dĩ nhiên không có tiền công, nhưng chủ nhà theo quy định vẫn bao ăn cho thợ.

Ngày mưa thứ hai, sau khi ngủ đủ giấc, Thiếu Bình muốn ra phố đi dạo một chút. Anh  tính toán, mình đã kiếm được hơn hai mươi đồng, muốn tạm ứng trước mười đồng từ chủ nhà, cộng với hơn chục đồng mang theo lúc trước, để ra phố mua cho mình một bộ quần áo mới… Quần áo cậu đã rách đến mức không thể mặc ra ngoài được nữa.

Sau khi lấy được tiền từ bà chủ, lại mượn được một chiếc mũ rơm rách từ một người thợ, anh một mình đội mưa xuân lất phất ra phố.

Phố xá trong mưa thưa thớt người qua lại, xe hơi vút qua bắn nước tung tóe; đằng xa, dòng sông Hoàng Nguyên dâng nước, phát ra tiếng rền u u trầm mặc.

Thiếu Bình từ con đường lầy lội ở Dương Câu bước ra, không kìm được áp mặt vào cánh cổng sắt lớn của khách sạn Hoàng Nguyên, nhìn vào bên trong một lúc — nơi đó là một cuộc sống khác mà anh không hiểu nổi…

Rời khỏi tòa nhà lộng lẫy ấy, không hiểu sao, anh chợt nhớ tới Điền Hiểu Hà.

Phải rồi, họ lại cùng ở trong một thành phố — không xa đó chính là trường sư phạm Hoàng Nguyên nổi tiếng. Nhưng anh tuyệt đối sẽ không đến tìm cô nữa. Người ta giờ đã là sinh viên đại học, còn anh hiện tại chỉ là một đứa làm thuê, sao có thể tìm cô ấy được! Khoảng cách địa vị xã hội càng ngày càng xa, những gì đã qua dường như cũng dần trở nên xa xôi.

Anh nghĩ, nếu giờ gặp lại Tiểu Hà, nhất định cả hai sẽ có một cảm giác xa lạ… Bạn bè, có lẽ chúng ta đã vĩnh viễn chia xa rồi!

Thiếu Bình đến cửa hàng bách hóa lớn nhất thành phố, cẩn thận chọn cho mình một bộ quần áo ka-ki xanh sẫm. Trong lòng vui mừng khôn tả, anh kẹp bộ đồ bọc giấy bóng vào nách, rồi dạo thêm một lúc trên phố, sau đó quay trở lại Dương Câu; sau khi mua quần áo, anh chẳng còn bao nhiêu tiền, loanh quanh ngoài phố cũng không bằng về ngủ thêm một giấc!

Khi quay về cái hang lò ấy, các thợ trong lò vẫn còn ngủ say như chết.

Anh mở chiếc túi vàng đặt cạnh chăn, cho bộ quần áo mới vào đó. Lúc này, anh mới phát hiện cuốn Ruồi Trâu trong túi — suốt nửa tháng nay, anh đã quên mất cuốn sách mượn từ thầy Giả, thậm chí quên mất mình là người biết chữ! Tốt rồi, trời mưa không đi làm, giờ là lúc thích hợp để đọc cuốn sách ấy. Trong lòng anh bỗng dâng lên một cảm giác xúc động run rẩy!

Anh nhanh chóng nằm vào đống chăn rách của mình, vội vã mở cuốn sách, thậm chí không kìm được đọc thành tiếng: “Arthur ngồi trong thư viện của học viện Pisa, đang lật xem một đống bản thảo bài giảng...”