Sau khi bước vào mùa hè nắng nóng, thôn Song Thủy và những ngọn núi đồi xung quanh trông không còn hoang vắng như trước nữa. Trong các khe núi và trên các gò đồi, khắp nơi đều đã có màu xanh thẫm nhạt đan xen. Không lâu trước đây nơi này từng đón một trận mưa nhỏ, tạm thời còn đủ để chống lại cái nắng như thiêu như đốt. Con sông Đông Lạp tội nghiệp, giờ đây lại gầy guộc như một sợi dây gai nhỏ, chỉ còn le lói chảy lặng lẽ qua ngôi làng trong tháng Tám, chưa đến mức cạn dòng.

Trên sân phơi của hai đội sản xuất Kim Gia Loan và Điền Gia Cát Lão, có mấy đống rơm lúa mì mới gặt, vàng óng rực rỡ. Điều này cho thấy những loại cây trồng vụ hè ít ỏi đã được đập xong. Có thể tưởng tượng được rằng, mỗi nhà chia được chút ít lúa mì ấy thì chỉ đủ dính kẽ răng. Ai mà chẳng biết bột mì trắng thì ngon, nhưng ai lại hy vọng sống bằng vụ hè? Nông dân ở vùng cao nguyên đất vàng này chủ yếu vẫn phải dựa vào vụ thu. Hiện tại, vụ thu chưa trổ bông kết hạt, còn vụ hè thì gần như bằng không, đời sống người dân vẫn đang trong cảnh nguy khốn.

Thế nhưng, dù thế nào, đến mùa này thì trong lòng người nông dân cũng không còn quá hoảng sợ nữa; cho dù không có ngũ cốc thì rau quả trong vườn nhà cũng đủ lót dạ.

Thôn Song Thủy của chúng ta vẫn là thôn Song Thủy, nhìn qua thì chẳng có gì thay đổi lớn. Từ khi phần đầu cuốn sách kết thúc đến nay, trong thế giới nhỏ bé mà chúng ta đã quen thuộc này, những bà mẹ trẻ đã mang đến cho chúng ta sáu bảy sinh linh bé nhỏ mới; nhưng vẫn chưa có ai qua đời. Điều duy nhất đáng chú ý là: con đập được xây dựng trên sông Khóc Yết sau phong ba giữa thu và đông năm 1977, giờ đã bị lũ từ núi phá toang một khoảng lớn ở giữa, hoàn toàn sụp đổ. Điều đó đồng nghĩa với việc: mấy vạn cân cao lương năm ấy, vô số ngày công lao động, và cả mạng sống của Điền Nhị “nửa đầu óc” đều đã đổ xuống sông xuống biển. Sau khi đập hoàn thành, Tôn Ngọc Đình từng đề xuất dùng cuốc tạc lên thân đập hai câu thơ của Mao Chủ tịch: “Cao hiệp xuất bình hồ, Thần nữ ưng vô dạng” (*Đập cao tạo hồ phẳng, Thần nữ hẳn vẫn an lành). Khi ấy, Ngọc Đình giải thích rằng: khắc hai câu này là thích hợp nhất, vì núi Thần Tiên bên đập chính là nơi thần nữ hóa thân. Giờ đây, hai bên vết đứt toang của con đập chỉ còn sót lại bốn chữ “cao hiệp” và “vô dạng” (*cao hiệp: đập cao; vô dạng: vô sự), như thể cố ý để chế giễu hai người là Phúc Đường và Ngọc Đình vậy. May mà khi ấy nước lũ phá đập từng chút một; nếu không thì một nửa thôn Kim Gia Loan cùng với nhiều hộ dân đối diện bên sông ở Điền Gia Cát Lao e là đã bị nước lũ cuốn trôi cả rồi.

Việc con đập sụp đổ là một đòn giáng nặng nề với Điền Phúc Đường. Tinh thần muốn làm nên chuyện lớn của ông rõ ràng đã giảm sút thấy rõ. Đồng thời, sự phát triển của thời đại và những thay đổi trong xã hội cũng khiến người chính trị gia nông thôn mù quáng mà đầy tự tin này không khỏi choáng váng hết lần này đến lần khác. Trước đây ông từng lấy Đại Trại và đồng chí Vĩnh Quý làm tấm gương, nhưng giờ đây hai hình mẫu nông thôn ấy dần dần đã im hơi lặng tiếng; hơn nữa, Ngọc Đình còn nói với ông rằng vào tháng Ba, Huyện ủy Huyện Tích Sơn đã công khai kiểm điểm trên báo chí. Theo lời Chủ nhiệm xã Thạch Cát Tiết – Từ Trị Công – thì huyện cũng đã giải tán “Văn phòng Học Đại Trại Nông nghiệp”. Ô hô, ngay cả học Đại Trại cũng không còn nữa à? Điều này đúng như lời Điền Nhị từng nói: thời thế đã đổi rồi! Có vẻ như thế sự thực sự đang thay đổi. Trước Tết, Trung ương đã ra thông báo, gỡ bỏ mọi “mũ” của thành phần địa chủ, phú nông, phản động, phần tử xấu và hữu khuynh, đồng thời con cháu của họ được quyền đi học, nhập ngũ, được tuyển công nhân, cán bộ, vào Đảng, vào Đoàn – hoàn toàn không bị phân biệt gì cả. Thế chẳng phải là được ngang hàng với bần cố nông rồi sao? Nhìn xem, mấy nhà như Kim Quang Lượng có thành phần địa chủ vui mừng đến mức nào! Đi đường mà cũng hát “đạo tình”!

Lại nhìn xem! Giờ đây các khu chợ ở khắp nơi đều đã mở cửa – thực chất chính là biến chợ đen thành hợp pháp. Có người còn đi buôn đường dài, chẳng khác nào buôn lậu đầu cơ! Điều khiến người ta khó hiểu nhất là nhà nước cứ nhấn mạnh phải tôn trọng quyền tự chủ của các đội sản xuất – thế thì lãnh đạo xã và đội còn quyền gì nữa? Giờ đây lãnh đạo ở hai cấp này ai nấy đều đầy oán khí, rầu rĩ chẳng buồn làm việc – còn làm gì nữa chứ? Mọi chuyện đều do đội sản xuất quyết định cả mà! Ôi, xã hội này đã rối tung hết cả rồi, vậy mà lại còn cổ vũ làm giàu! Bác Mao Chủ tịch khi còn sống thì luôn yêu thương người nghèo, vậy mà nay lại đi yêu người giàu rồi… Trước những biến động chóng mặt của xã hội, Điền Phúc Đường cảm thấy mình hoàn toàn trở thành một kẻ khờ khạo. Ông ngày càng không hiểu nổi chuyện gì đang xảy ra. Trợ lý của ông – Tôn Ngọc Đình – mỗi ngày đều phải chạy sang nhà ông một chuyến, hoảng hốt báo tin về những chính sách và cách làm mới vừa được đưa lên báo. Có vẻ như những thay đổi lớn hơn còn đang chờ phía trước! Vốn dĩ, Điền Phúc Đường cho rằng tất cả chỉ là một vài kẻ đang làm loạn tạm thời, qua một thời gian sẽ bị sửa lại – đến lúc đó tất yếu sẽ có người mắc sai lầm về đường lối. Ông thậm chí từng dự đoán: đợt “làm loạn” này sẽ không kéo dài quá nửa năm. Thế nhưng giờ đây, không những chẳng thấy dấu hiệu nào của sự điều chỉnh, ngược lại càng lúc càng đi xa hơn…

Khi Điền Phúc Đường còn chưa kịp phản ứng với những thay đổi trước mắt, thì một cú sốc lớn hơn đã trực tiếp giáng xuống nông thôn – cấp trên đã cử người xuống triển khai chế độ khoán sản lượng theo hộ! Việc mà năm ngoái Tôn Thiếu An định làm mà chưa làm được, giờ đây lại chuẩn bị được phổ biến khắp nông thôn! Nghe nói chính sách này là do cậu em trai mới thăng chức của ông – Điền Nhuận Quân – khởi xướng. Trong lòng Phúc Đường thầm nói: Nhuận Quân à, cậu là “tân quan” mới nhậm chức, đốt ba đống lửa, đốt loạn hết cả lên, kiểu gì rồi cũng sẽ mắc sai lầm lớn cho mà xem!

Không lâu sau vụ thu hoạch lúa mì, một ngày kia, công xã Thạch Cát Tiết đã cử cán bộ vũ trang Dương Cao Hổ đến thôn Song Thủy để giúp họ triển khai chế độ khoán sản phẩm. Nghe nói mỗi làng đều được cử một cán bộ xuống. Tuy nhiên, Cao Hổ đến làng họ thì nói rằng, theo tinh thần chỉ đạo của huyện, việc thực hiện khoán sản phẩm không phải ép buộc; muốn làm cũng được, không muốn làm cũng được, do đại đội tự quyết định.

Sau khi Dương Cao Hổ truyền đạt “tinh thần chủ yếu” đó cho chi bộ đảng đại đội, anh ta cũng không can thiệp gì thêm, mà cả ngày xách súng lên núi săn gà rừng.

Chi bộ đảng đại đội họp suốt một đêm, quyết định thôn Song Thủy không thực hiện chế độ khoán sản phẩm. Ngoại trừ ủy viên chi bộ kiêm kế toán đại đội là Điền Hải Dân, bốn người còn lại đều có ý kiến thống nhất. Điều kỳ lạ là, Điền Phúc Đường, Tôn Ngọc Đình, Kim Tuấn Sơn và Kim Tuấn Vũ – bốn người này tuy trong quá khứ có mâu thuẫn, xung đột cá nhân – nhưng trong “vấn đề nguyên tắc lớn” này lại đứng cùng một chiến tuyến. Dĩ nhiên, sự “thống nhất” của họ có bản chất khác nhau: Điền Phúc Đường và Tôn Ngọc Đình kiên quyết phản đối làm; còn Kim Tuấn Sơn và Kim Tuấn Vũ thì sợ mắc sai lầm nên không dám làm. Chỉ có Điền Hải Dân cho rằng tốt nhất nên để xã viên tự thảo luận quyết định có làm hay không – ý kiến này bị bốn người kia bỏ qua, coi như không nói gì.

Nhưng đội trưởng và phó đội trưởng đội sản xuất số một ở thôn Song Thủy – Tôn Thiếu An và Điền Phúc Cao – lại chẳng xem quyết định của chi bộ đại đội ra gì, cứ ầm ĩ đòi khoán sản phẩm ở đội một! Thực ra, năm ngoái họ đã muốn làm, nhưng bị cấp trên ngăn lại. Nay cấp trên đã nói có thể làm, thì chi bộ đại đội làm sao ngăn nổi?

Haiz, thằng nhóc Tôn Thiếu An này dám công khai chống lại quyết định của chi bộ đại đội, thật là coi trời bằng vung!

Thế nhưng, trước khi cày lại ruộng lúa mì, Điền Phúc Đường đã phải trơ mắt nhìn đội một nơi ông ta đang ở “loạn” thật rồi…

Mấy ngày đó, cả thôn Điền Gia Cát Lão chìm trong một sự náo nhiệt và kích động hiếm thấy, trong ký ức của Điền Phúc Đường, cảnh tượng này chỉ từng xuất hiện vào thời cải cách ruộng đất và hợp tác hóa. Cứ nhìn mà xem, trời vừa tối, người ta đặt bát cơm xuống, đế giày nện xuống đất vang cả núi, ùn ùn kéo nhau tới phòng chăn nuôi của đội một, ồn ào suốt nửa đêm.

Mọi việc nhanh chóng được quyết định.

Tối hôm chính thức chia nhóm, phó đội trưởng Điền Phúc Cao dù gì cũng là người cùng tộc, nên đích thân lịch sự tới mời Điền Phúc Đường đến tham dự. Dù trong lòng đầy bất mãn, Phúc Đường cũng chỉ đành chán nản tới phòng chăn nuôi – ông không đi không được, vì ông cũng là xã viên đội một.

Không kìm được nỗi đau, ngay từ đầu ông đã thiếu kiềm chế, cãi nhau ầm ĩ với đội trưởng Tôn Thiếu An rồi bỏ đi. Đúng vậy, ông đau đớn tột cùng. Năm xưa khi làm hợp tác hóa, ông từng đầy nhiệt huyết gom góp bà con hàng xóm lại với nhau; ông chưa bao giờ ngờ rằng hơn hai mươi năm sau, mọi người lại giải tán. Cùng với sự tan rã của tập thể, tinh thần ông cũng vỡ vụn. Ông không thể chấp nhận hiện thực trước mắt, nhưng cũng không có năng lực ngăn cản làn sóng này.

Phải, dù ông bỏ đi, các tổ khoán sản phẩm ở thôn Điền Gia Cát Lão vẫn được chia xong!

Dĩ nhiên, đội một cũng không thể bỏ rơi Điền Phúc Đường, phải để ông vào một tổ khoán nào đó.

Nhưng các tổ đều do xã viên tự nguyện lập, chẳng tổ nào muốn nhận bí thư chi bộ! Nhận Bí thư Điền chẳng khác nào ôm thêm gánh nặng – ông thường xuyên họp hành, “làm công tác tư tưởng”, quanh năm suốt tháng chẳng lao động được mấy ngày.

Thật không ai ngờ, một Điền Phúc Đường lẫy lừng năm nào, giờ đây lại bị lạnh nhạt đến mức ấy!

Không ai để ý rằng, tối hôm đó con trai ông – Nhuận Sinh – cũng có mặt. Sau khi cha bỏ đi, anh thanh niên gầy gò ấy không rời khỏi buổi họp. Thấy chẳng tổ nào muốn nhận cha mình, anh kéo Tôn Thiếu An và Điền Hải Dân sang một bên, tha thiết nói:

“Nhà em có thể nhập vào tổ của anh Hải Dân không? Các anh đừng để ý đến bố em, ông ấy già rồi, suy nghĩ cũng bảo thủ. Các anh cứ coi em là người gánh vác chính trong nhà. Bố em bị bệnh phế quản, chắc không lao động được. Nhưng em thì nghỉ dạy rồi, chuẩn bị tham gia lao động trong tổ khoán mà…”

Tôn Thiếu An và Điền Hải Dân nghe Nhuận Sinh nói mà có phần ngạc nhiên. Họ không nhận ra cậu trai nhỏ bé ấy giờ đã trưởng thành – hết lớp đàn ông này đến lớp khác đều bước lên sân khấu khốc liệt của cuộc đời như vậy, trong lặng lẽ.

Trước tấm lòng thành khẩn của cậu thanh niên, hai người nông dân từng trải kia còn biết nói gì? Lúc đó, có lẽ họ nhớ lại chính mình cũng từng ở một thời khắc nào đó như vậy – lần đầu cảm thấy bản thân đã là người lớn, trang nghiêm đối mặt với thách thức cuộc đời. Một người trẻ như vậy xứng đáng được tôn trọng.

Thiếu An lập tức khuyên Hải Dân nhận gia đình Nhuận Sinh vào tổ mình. Hải Dân đồng ý. Dù sao cũng không thể bỏ mặc Bí thư Điền; huống hồ Nhuận Sinh đã khẩn khoản như thế, không nỡ làm tổn thương cậu – thiệt chút cũng đành chịu!

Dù đồng ý, Hải Dân vẫn nói phải bàn lại với cha và mấy hộ khác trong tổ.

Ngoài ra, đồng chí Ngọc Đình của chúng ta cũng là người bị bỏ lại “trên sạp không ai nhận”. Nhưng ông vốn là gánh nặng thật sự, vậy mà Thiếu An vẫn không đành lòng bỏ rơi người chú Hai của mình – đành nhận ông vào tổ. Ngọc Đình cũng biết điều đó, nên yên tâm tiếp tục công kích “hành vi phục vụ chủ nghĩa tư bản” – vì ông biết cuối cùng đứa cháu cũng phải nhận mình thôi.

Chỉ trong vài ngày ngắn ngủi, đội sản xuất số một thôn Song Thủy đã phân thành hơn chục tổ khoán sản phẩm. Mỗi tổ thường có bốn, năm hộ gia đình, là những người thân quen tự nguyện kết nhóm với nhau, phần lớn là cha con hoặc bà con gần. Ruộng đất, gia súc, nông cụ… của đội được chia thành ba loại: thượng, trung và hạ, rồi phân cho các tổ dựa theo số hộ, lao động và nhân khẩu, thực hiện hình thức “khoán theo tổ”.

Tại hang đá của lão Điền Vạn Giang – nơi đặt phòng chăn nuôi – sau khi các tổ trưởng hồi hộp “bốc thăm” xong, mọi người lần lượt mang dây thừng đi đo đạc ruộng lúa mì. Sau khi chia xong ruộng lúa mì, liền chia tiếp ruộng vụ thu. Khi chia ruộng vụ thu, còn tính thêm tình hình sinh trưởng của từng mảnh ruộng. Do chuồng trại còn khó khăn, gia súc trong nửa năm tới vẫn do Điền Vạn Giang thống nhất chăm sóc – lão Vạn Giang cũng vừa được “thăng chức” thành giáo viên dân lập, tham gia vào toàn bộ quá trình phân chia trách nhiệm của các tổ…

Tổ khoán sản phẩm ở đội một thôn Song Thủy không phải trường hợp ngoại lệ. Đồng thời, chế độ khoán sản phẩm đang được triển khai rộng khắp nông thôn khu Hoàng Nguyên. Tất nhiên, ở các cấp lãnh đạo từ địa khu, huyện, công xã đến đội sản xuất, có người tích cực ủng hộ và tham gia vào làn sóng cải cách này, nhưng cũng không ít người không hiểu hoặc phản đối. Có khi ngay trong cùng một cấp lãnh đạo cũng đưa ra chỉ thị trái ngược hoặc đối lập nhau. Điều đáng chú ý nhất là, trong khi chính quyền hành chính khu Hoàng Nguyên ra sức kêu gọi toàn khu thực hiện chế độ khoán sản phẩm, thì tờ Hoàng Nguyên Nhật Báo dưới sự quản lý của địa ủy lại liên tiếp đăng các bài xã luận phê phán, chỉ trích chế độ khoán. Đây là một thời kỳ hỗn loạn và bất thường. Trong quần chúng, đang lan truyền rộng rãi mấy câu vè hình tượng, khái quát tình hình hiện tại: “Trên thì buông, dưới thì trông, ở giữa có mấy cái chốt ngăn!”

Chính vì vậy, nửa cuối năm nay, trong toàn khu bắt đầu xuất hiện cục diện các hình thức sản xuất tồn tại song song. Tình hình thật sự là muôn hình vạn trạng! Ví dụ như ở lưu vực sông Đông Lạp thuộc công xã Thạch Cát Tiết có bốn thôn: thôn Quán Tử thì toàn thôn thực hiện tổ sản xuất theo chế độ khoán; thôn Song Thủy thì chỉ có một nửa thực hiện; thôn Hạ Sơn dứt khoát khoán sản lượng đến hộ; còn đội sản xuất của trụ sở công xã Thạch Cát Tiết thì vẫn kiên trì giữ nguyên phương thức sản xuất tập thể lớn...

Khi các tổ khoán của Đội 1 thôn Điền Gia Cát Lão đang thi đua sôi nổi, thì Đội 2 bên Kim Gia Loan vẫn án binh bất động. Tất nhiên là có lý do. Người dân ở Kim Gia Loan phần lớn là trung nông trở lên, thời kỳ hợp tác hóa họ không hăng hái tham gia, nhiều người bị phê bình tới mức nhiều năm không ngóc đầu lên nổi. Giờ lại đòi chia tách tập thể, họ nhất thời không thể dũng cảm nổi. Những chỉ trích vì không tích cực thời tập thể hóa vẫn còn như in trong ký ức; giờ làm sao dám vội vàng dẹp bỏ hợp tác?

Nhưng nói thật, tâm trí nhiều người ở Kim Gia Loan đã bị đội Điền Gia Cát Lão khuấy đảo. Họ chăm chú theo dõi mọi biến động ở bờ bên kia sông Đông Lạp với sự xúc động. Trong lòng họ đang tính toán: nếu tổ khoán của Đội 1 thành công và duy trì được, không chừng không lâu nữa họ cũng sẽ theo bước.

Ngay sau đó, đến thời điểm cày bừa lại ruộng mì, người Kim Gia Loan chứng kiến cảnh người bên Điền Gia Cát Lão như phát điên: dậy sớm thức khuya, không chỉ cày đất mì kỹ hơn mọi năm một lượt, mà cả những khoảnh đất cỏ mọc hoang nhiều năm của tập thể cũng bị họ đào lên, vét sạch đất màu cho vào ruộng. Ruộng mì được làm tơi như bông, bờ ruộng được làm sạch sẽ như bị chó liếm. Chao ôi, mấy người này là trồng trọt hay là thêu hoa vậy? Nhìn xem, tất cả ruộng thu đều được làm cỏ ba lần, lại còn bón thêm một lượt phân hóa học! Ghê thật! Cứ làm kiểu này, chẳng bao lâu, nhiều nhà ở Điền Gia Cát Lão sẽ giàu đến mức dầu chảy ra ngoài! Người Kim Gia Loan nhìn đỏ mắt, ngứa tay, trong lòng như có sâu bọ bò lổm ngổm...

Điền Gia Cát Lão ngày trước vốn hay cãi vã om sòm, giờ cả ngày im phăng phắc, chẳng còn ai nhàn rỗi nữa, ngay cả đàn bà con nít cũng đều ra đồng làm việc.

Thế nhưng Điền Phúc Đường lại đóng chặt cửa, cả ngày nằm lì trên giường đất không dậy nổi. Ông hết lần này đến lần khác rít thuốc lá, rít xong lại ho rũ rượi. Ông khổ sở, mà nói thẳng ra, điều khiến ông đau khổ không chỉ là việc hợp tác xã bị giải tán, mà chủ yếu là: khi tập thể tan rã, ông – Điền Phúc Đường – sẽ ra sao?

Phải, bao năm nay, ông sống nhờ tập thể mà sung túc thảnh thơi, gia sản ngày một phát đạt. Ông có thể không yêu tập thể sao? Không có tập thể, thì cũng chẳng còn những ngày tươi đẹp của ông; số phận ông gắn chặt với tập thể. Giờ bắt ông cũng phải lên núi cầm cuốc? Ông đã bao năm không đụng đến nông cụ; huống hồ thân thể đã rệu rã, lại bị viêm phế quản, làm sao có thể suốt năm chui rúc nơi khe núi hốc đá?

Sau mấy ngày nằm lì trên giường đất, Điền Phúc Đường thấy ngột ngạt đến không chịu nổi, liền một mình dậy đi ra chợ ở Thạch Cát Tiết để giải khuây. Vừa bước lên phố Thạch Cát Tiết, ông thấy chợ cũng đã khác xưa nhiều lắm rồi – không biết từ đâu ra lắm hàng hóa và lắm kẻ buôn bán nhố nhăng đến thế! Thanh niên thì mặc quần ống loe, có đứa để tóc dài như bờm ngựa. Mấy cô gái trẻ thì đều “làm xoăn điện” cho tóc, xoăn tít như đuôi cừu. Nhìn kìa, tiệm cắt tóc vợ chồng của Hồ Đức Lộc và Vương Thải Nga, hàng phụ nữ xếp hàng làm đầu kéo dài tận nửa phố...

Điền Phúc Đường trong đầu nặng trĩu chuyện đời, cứ đi qua đi lại vài vòng trên phố, rồi nhớ tới công xã, định tìm Từ Trị Công hàn huyên chút chuyện. Sau khi Bạch Minh Xuyên được điều lên huyện, thì Từ Trị Công trở thành người đứng đầu Thạch Cát Tiết.

Khi ông đến công xã, Chủ nhiệm Từ đang ngồi chồm hổm cùng một cán bộ khác dưới bóng mát ở chân tường sân đánh cờ tướng. Dương Cao Hổ thì đang bưng chậu rửa mặt, nhổ lông gà rừng trước cửa bếp. Không biết từ căn hầm nào, vẳng ra tiếng ngáy vang như sấm.

Công xã chưa bao giờ nhàn rỗi như bây giờ!

Điền Phúc Đường ngồi xổm bên cạnh Từ Trị Công, vừa xem đánh cờ vừa hỏi: “Các cậu sao không xuống thôn triển khai trách nhiệm sản xuất?”

Từ Trị Công vừa chiếu tướng xong thì dẫn ông vào văn phòng, vừa đi vừa nói: “Bây giờ chẳng phải là tôn trọng quyền tự chủ của đội sản xuất sao? Công xã còn việc quái gì để làm? Trên bảo rằng khoán cũng được, không khoán cũng được. Vậy thì để dân tự quyết thôi! Làm tốt hay xấu, công xã chẳng liên quan gì cả... Chuyện này anh còn rõ hơn tôi! Chính là chính sách của em trai anh mà!”

Điền Phúc Đường nghẹn lời, không nói nên câu. Trong văn phòng, ông ậm ừ qua loa mấy câu, uống chén trà rồi cáo từ ra về.

Ông vốn định đến Thạch Cát Tiết để khuây khỏa, ai ngờ càng giải sầu càng sầu thêm. Vừa rồi Từ Trị Công lại nhắc đến em trai ông, khiến ông không thể không nhớ đến con gái mình – giờ nó cũng đã được điều về Hoàng Nguyên công tác rồi. Ông mới biết nửa năm trước rằng quan hệ giữa con gái và con rể đã rơi vào tình trạng tồi tệ không thể cứu vãn. Trời ơi! Tại sao cả chuyện nhà chuyện nước đều trục trặc thế này?

Về nhà, sau bữa tối, Điền Phúc Đường lại một mình đi vào gian giữa, dựa vào chồng chăn nghỉ mắt. Cả ngày đầu óc rối bời tính toán cũng đủ mệt rồi. Khi ông đang nhắm mắt dưỡng thần thì Nhuận Sinh bước vào.

Cậu con trai đứng dưới đất, do dự một lúc rồi nói: “Cha ơi, nửa năm sau con không định dạy học nữa.”

“Sao cơ?” Điền Phúc Đường bật dậy hỏi.

“Con định vào tổ sản xuất để lao động ạ!”

“Làm trò gì thế! Cứ yên phận làm thầy giáo của con đi!” ông nổi cáu.

“Cha à, nông thôn bây giờ đã bắt đầu chia ruộng làm riêng, trường học sau này chắc cũng không còn, con thấy thà thôi dạy từ bây giờ còn hơn…”

“Chỉ cần còn có thể dạy một ngày, thì cũng phải dạy!”

“Cha, con nghĩ kỹ rồi. Giờ đội sản xuất chia ra, nhà mình không có lao động thì không được. Cha sức khỏe không tốt, không thể lên núi. Con sẽ làm việc mà! Cha cứ yên tâm, con chắc chắn nuôi được cha mẹ. Với lại, nếu con đi lao động, thì dân làng sẽ không còn cười chê cha nữa. Con trước giờ chưa từng làm ruộng, nhưng rồi sẽ quen thôi. Ngày mai con sẽ đến tổ của anh Hải Dân làm việc…”

Điền Phúc Đường rưng rưng nước mắt, giọng khàn khàn nói: “Cha không nỡ để con chịu khổ! Nghe lời cha, cứ đi dạy học tiếp; cha sẽ chuẩn bị lên núi làm thôi! Thân thể cha cũng chẳng bệnh gì nghiêm trọng, vẫn làm được…”

“Con đã quyết rồi, nửa năm sau con không đi dạy nữa đâu!” Nhuận Sinh nói xong liền quay người bước đi.

Vừa khi con trai đi khuất, Điền Phúc Đường, người đàn ông từng kiên cường ấy, loạng choạng đứng dậy đóng cửa lại, rồi nhào đầu úp mặt vào đống chăn trên giường đất, há miệng ra mà khóc không thành tiếng...