Trên hành tinh này của chúng ta, mỗi ngày đều xảy ra vô số thay đổi: có người gặp xui xẻo, có người gặp may mắn; có người đang tạo nên lịch sử, cũng có khi lịch sử đang thành toàn hoặc vứt bỏ ai đó. Mỗi phút trôi qua đều có sinh mệnh mới vui mừng chào đời, đồng thời cũng tiễn đưa những sinh mệnh khác về với lòng đất. Ở nơi này trời quang mây tạnh, nắng rực rỡ; ở nơi khác có thể bỗng chốc giông gió nổi lên, đất nứt núi sập. Thế giới chưa từng có một ngày nào yên ả.

Thế nhưng đối với phần lớn con người, những thay đổi của cuộc sống lại rất chậm rãi. Hôm nay và hôm qua dường như chẳng có gì khác nhau; ngày mai cũng có thể giống hệt hôm nay. Có lẽ suốt đời một người chỉ có một hai khoảnh khắc rực rỡ — thậm chí có khi cả cuộc đời trôi qua trong sự bình lặng, vô vị...

Tuy nhiên, nghĩ kỹ lại, sinh mệnh của mỗi người cũng là một thế giới riêng. Dù là người bình thường nhất, cũng phải đấu tranh để thế giới của mình được tồn tại. Theo nghĩa đó, trong những thế giới bình thường này, cũng không có ngày nào là thực sự yên bình. Do đó, đa số người bình thường sẽ không giống như Lão Tử hay Trang Tử, lúc nào cũng coi bản thân là một hạt bụi — mặc dù quả thật, trái đất trong vũ trụ mênh mông cũng chỉ là một hạt bụi mà thôi. May mà con người không ai ai cũng tin theo “chủ nghĩa Trang Tử”, nếu không thế giới này sẽ ngập tràn những kẻ ngộ đời, tự cho mình là cao siêu.

Người bình thường luôn khổ tâm và vất vả vì cuộc sống cụ thể — dù trong mắt một số người tao nhã thoát tục, nỗ lực của những chúng sinh tầm thường ấy lại chẳng đáng nhắc đến...

Không cần giấu giếm gì, Tôn Thiếu Bình mỗi ngày đều dốc toàn sức lực, trước tiên là để kiếm về hai đồng rưỡi. Anh cần số tiền này để duy trì cuộc sống tối thiểu của một kẻ tha hương. Quan trọng hơn, anh dùng nó để giúp đỡ người cha già và lo cho em gái đi học.

Anh làm việc quần quật ở công trường để chứng minh mình là một người làm thuê giỏi. Điều đó anh đã làm được — giờ anh đang lĩnh mức lương cao nhất trong giới lao động phổ thông.

Năm ngoái, khi làm việc cùng “Hoa Cà Rốt”, anh từng giả vờ là người không biết một chữ. Bây giờ anh lại tiếp tục giả làm người mù chữ. Nói chung, các cai thầu không thích thuê những thanh niên nông thôn đã từng đi học. Tinh thần chịu khổ của người có học thường bị nghi ngờ.

Tôn Thiếu Bình đã thích nghi với cuộc sống tầng đáy xã hội. Dù có xà phòng và bàn chải đánh răng, anh cũng không mang ra dùng; không rửa mặt, không rửa chân, càng không đánh răng. Ăn cơm thì như bao người khác, bưng cái bát cũ ngồi xổm dưới đất, xì xụp nhét vào miệng. Lời nói thì cộc cằn. Đi đứng thì khom lưng, hai tay vòng ra sau lưng hoặc nhét vào ống tay áo; hai chân cố ý làm thành dáng vòng kiềng. Nhổ nước bọt thì như đạn bay ra khỏi nòng súng; đại tiện xong cũng dùng đất làm giấy như những thợ xây khác. Không ai nhìn ra được anh là người biết chữ, từng làm “thầy giáo”.

Tuy trông Thiếu Bình đã trở thành một nông dân chân chất ra ngoài kiếm sống, nhưng có một điều anh không làm được — đó là mỗi tối thường mất ngủ — đây là căn bệnh kinh điển của người có văn hóa. May mà những người khác vừa nằm xuống là đã ngáy vang trời, không ai biết rằng anh đang trừng trừng mở mắt trong bóng tối. Nếu người ta biết có ai đó đêm không ngủ được, chắc cũng ngạc nhiên như khi gặp một người không ăn được mỡ vậy. Đúng vậy, sau một ngày mỏi gân tổn cốt, cực nhọc vắt kiệt sức lực, Tôn Thiếu Bình vẫn thường xuyên trằn trọc khó ngủ. Trong đêm yên tĩnh, vừa nằm vào bóng tối, dòng suy nghĩ của anh lại càng sống động. Đôi khi anh nghĩ đến những chuyện cụ thể, nhưng phần lớn thời gian, đầu óc anh như dòng nước lũ không bờ bến, như những vòng hào quang muôn màu chồng chất lẫn nhau — những dòng suy tưởng tản mạn ấy kéo dài đến tận trong mơ.

Tất nhiên, giấc ngủ không sâu cũng không ảnh hưởng đến công việc hôm sau; dù sao anh vẫn còn trẻ, thể lực căng đầy như dây cung vừa lên nỏ… Thoắt cái, đã một tháng trôi qua.

Trước tiết Thanh minh, thời tiết ấm lên, mặt đất gần như tan băng hoàn toàn. Cành liễu bên bờ sông Hoàng Nguyên đã bắt đầu nhú ra sắc xanh gợi cảm. Trên sườn đồi hướng nắng quanh vùng núi, mầm cỏ non đã đội ẩm đất vươn lên, chuẩn bị đón ánh mặt trời. Trên công trường nhà máy thủ công, công nhân không còn chịu nổi áo bông nữa, vào ca là cởi ra vứt sang một bên. Giờ đây, tầng một của dãy nhà ký túc đã xây xong; sau khi lắp xong sàn, bắt đầu xây tầng hai. Công việc của Thiếu Bình là dùng tay ném từng viên gạch đã tưới nước lên tầng hai — việc này đòi hỏi sức tay và sức bền lớn biết bao! Đây rõ ràng là công việc cực nhọc nhất trong giới lao động phổ thông; nhưng anh phải làm việc đó, vì anh lĩnh “lương cao” của nghề này.

Người giám sát công trường là cháu trai của cai thầu Hồ Vĩnh Châu, còn trẻ nhưng học theo ông bác khá bài bản, miệng ngậm điếu thuốc cuốn đen, đảo quanh công trường suốt từ sáng đến tối, chỉ trỏ quát tháo. Bản thân Hồ Vĩnh Châu thì mỗi ngày chỉ ghé qua một vòng rồi lại biến mất — ông cùng lúc nhận thầu nhiều công trình, phải chạy đi chỉ đạo khắp nơi. Buổi tối ông quay lại nghỉ ở đây. Hồ Vĩnh Châu và cháu trai ở trong mấy hang đá bỏ trống do phía nhà máy dành ra gần công trường. Kế bên là bếp. Ngoài cô bé được thuê nấu ăn, còn có một ông lão hơn sáu mươi tuổi — cũng là họ hàng với Hồ Vĩnh Châu — sống cùng cháu ông trong một hang đá. Cô bé ngủ một mình trong bếp. Các thợ khác ăn tối xong thì quay về hang đá bên đống rác dưới chân dốc.

Sau khi công trình bước vào giai đoạn cao điểm, nhân lực cũng cần nhiều hơn. Hồ Vĩnh Châu lần lượt gọi thêm thợ từ đầu cầu Đông Quan về; đồng thời sa thải vài người làm việc không hiệu quả.

Người đông lên, một già một trẻ trong bếp lo liệu không xuể. Nếu chỉ nấu ăn thì còn được, nhưng ông lão còn kiêm luôn việc đi chợ mua thực phẩm. Bao khoai tây, cải bắp đầy sọt, từng bao bột mì 50 cân, ông không kham nổi. Hồ Vĩnh Châu bỗng quyết định để Thiếu Bình giúp ông cụ đi chợ mua đồ. Với thợ xây mà nói, đây là việc nhẹ nhàng, ai cũng thèm. Nhưng vì thấy Thiếu Bình là đồng hương cùng huyện, ông giao việc tốt này cho anh.

Thiếu Bình vui mừng như được “cất nhắc”. Giờ mỗi ngày anh chỉ làm nửa buổi ở công trường, nửa ngày còn lại theo ông cụ đi chợ mua đồ; một ngày trôi qua, đương nhiên cảm thấy nhẹ nhõm hơn trước nhiều.

Khi công việc bớt vất vả đi một chút, anh đột nhiên khao khát được đọc sách — tính ra, anh đã lâu không chạm đến sách rồi. Từ sau Tết khi trở lại Hoàng Nguyên tới giờ, anh cũng chưa đi tìm Điền Hiểu Hà mượn sách, vì luôn phải giả làm kẻ mù chữ, có mượn được sách cũng không dám đọc. Hơn nữa, túi anh rỗng tuếch, chỉ muốn tập trung làm việc kiếm ít tiền gửi về nhà và cho em gái trên huyện, chẳng còn tâm trí đâu nghĩ đến chuyện khác.

Ngay cả bây giờ, anh cũng không thể để lộ thân phận người có chữ. Chính vì là kẻ “mù chữ” chỉ biết dùng sức lao động, anh mới được cai thầu tin tưởng, giao việc đi chợ mua đồ. Nếu Hồ Vĩnh Châu biết anh là người từng đi học, lại rảnh rỗi đến mức còn đọc sách ở đây, biết đâu lại đuổi anh ngay lập tức. Anh không nỡ rời công trình này! Một ngày kiếm hai đồng rưỡi đã đành, giờ lại không cần lao lực cật lực như những thợ khác.

Thế nhưng, khao khát đọc sách lại trỗi dậy mãnh liệt đến mức anh gần như không kìm được.

Anh trăn trở: Làm sao để vừa được đọc sách lại không bị phát hiện?

Chỉ còn một cách có vẻ an toàn — đó là ban đêm được ngủ một mình một chỗ.

Cuối cùng anh cũng đã có chủ ý. Anh định bàn với Hồ Vĩnh Châu, nhờ đội trưởng công trình đồng ý cho mình ở tạm trong tầng vừa xây xong của tòa nhà mới. Tuy tòa nhà đó vẫn đang thi công, tầng mới xây chưa có cửa sổ hay cửa ra vào, càng không thể đốt lửa sưởi ấm, nhưng thời tiết đã bắt đầu ấm dần lên, có thể tạm bợ sống được. Dù có hơi lạnh cũng không sao, chỉ cần được ở một mình đọc sách là đủ.

Hồ Vĩnh Châu không phản đối việc anh chuyển nơi ở — chỉ cần cậu không sợ lạnh, dù muốn ở ngoài công trường hoang vu thì cũng chẳng liên quan gì đến tôi, Hồ Vĩnh Châu!

Sau khi dọn vào tầng nhà chưa có cửa sổ, Tôn Thiếu Bình mới sực nhớ ra buổi tối ở đó không có đèn. Thế là lúc đi mua đồ, anh tiện tay mua thêm mấy cây nến cho mình.

Khi đã chuẩn bị xong chỗ ở, anh quyết định đến chỗ Hiểu Hà mượn vài quyển sách về đọc.

Sau tiết Thanh Minh, vào một buổi chiều thứ Bảy, Thiếu Bình phá lệ mang theo bàn chải đánh răng và xà phòng, lén lút ra sông Tiểu Nam để tắm rửa một phen, rồi thay bộ "lễ phục" của mình, phấn chấn tinh thần đến cơ quan huyện ủy tìm Điền Hiểu Hà.

Gặp Hiểu Hà trong văn phòng của Điền Phúc Quân, cha cô, cô vừa vui mừng vừa trách móc, hỏi sao lâu như vậy mà anh không đến tìm cô.

Thiếu Bình ấp a ấp úng giải thích mãi.

Lâu ngày không gặp, Thiếu Bình ngạc nhiên phát hiện dáng vóc của Hiểu Hà dường như cao lên hẳn — nhưng hóa ra là anh sơ ý không nhận ra cô đang mang đôi giày cao gót.

Hai người như thường lệ cùng ăn cơm cô mua từ bếp lớn, rồi sôi nổi bàn luận về rất nhiều chủ đề.

Trước khi về, Hiểu Hà tìm cho anh một quyển 'Con tàu trắng' của Aitmatov. Cô nói, đây là một trong những quyển cô yêu thích, mấy năm trước chỉ được phát hành nội bộ; cha cô mua về, cô đọc xong thì lén giữ luôn làm của riêng.

Thiếu Bình mở sách ra, thấy đầu sách có một bài tựa phê phán của người tên "Nhâm Độc". Hiểu Hà nói, cái "súc sinh" đó toàn viết nhảm nhí, không đáng để ý.

Thiếu Bình lập tức từ biệt Hiểu Hà — vì cuốn sách này được "người thầy tinh thần" của anh ca ngợi như vậy, anh nóng lòng muốn đọc ngay.

Về đến "chỗ ở mới", anh đốt nến lên, nằm trong góc phòng trên đống chăn rách đặt trên đám rơm, bắt đầu đọc tiểu thuyết. Mọi nơi đều im lặng, mọi người đã chìm vào giấc ngủ. Gió đêm lạnh lẽo thổi qua ô cửa chưa có khung kính, làm ánh nến nhỏ bằng hạt đậu chập chờn lay động.

Ngay từ đầu, Tôn Thiếu Bình đã bị quyển sách cuốn hút. Cậu bé đáng thương bị bố mẹ bỏ rơi và tuổi thơ đầy nỗi buồn; ông nội Mô Mông hiền hậu mà luôn gặp tai ương; kẻ tàn ác xấu xa và cứng đầu như A Lạc Tư Cổ Nhĩ; cùng với nai mẹ xinh đẹp và cuộc sống cổ xưa đầy màu sắc huyền thoại của người Kyrgyz… tất cả khiến con tim Thiếu Bình rung lên dữ dội. Khi cuối cùng, trái tim trong sáng như pha lê của cậu bé bị hiện thực xấu xa nghiền nát, và cậu vĩnh viễn biến mất trong dòng sông băng lạnh như cá — nước mắt anh đã nhòe cả trang sách. Anh nghẹn ngào đọc thầm những dòng cuối đau thương và thấm đẫm xúc cảm của tác giả… Khi ấy, trời đã hửng sáng. Anh thổi tắt nến, bước ra khỏi căn nhà không cửa không sổ.

Anh đứng trên đống vật liệu xây dựng bừa bộn trong sân, cặp mắt sưng húp nhìn về phía thành phố vẫn còn đang say ngủ. Những đường nét mờ ảo của các tòa nhà ẩn hiện trong khung cảnh rộng lớn và tịch mịch. Bỗng anh cảm thấy một nỗi cô đơn lạnh lẽo tràn ngập. Anh hy vọng trời mau sáng, mặt trời sớm ló dạng từ sau núi Cổ Tháp với nụ cười e ấp như thiếu nữ; đường phố lại đông đúc người qua lại… Anh rất muốn ngay lập tức tìm được Điền Hiểu Hà, để nói với cô điều gì đó. Nói chung, tâm hồn anh đang dâng trào, khó lòng lắng xuống được… Vốn định đọc quyển sách trong một tuần, không ngờ anh lại đọc hết chỉ trong một đêm. Anh chỉ có thể chờ đến thứ Bảy mới gặp được Hiểu Hà — vì ngày thường cô không về nhà.

Cuối cùng cũng đến thứ Bảy.

Chiều hôm ấy tan ca xong, anh không chờ được nữa, vội vàng mang theo 'Con tàu trắng', đến cơ quan huyện ủy tìm cô.

Khi gặp được Hiểu Hà, Thiếu Bình lại chẳng biết nói gì. Vốn dĩ anh rất muốn bàn luận về quyển sách, nhưng rồi lại thấy khó lòng diễn tả được. Quyển sách này khiến cảm xúc anh dâng trào dữ dội — mà con người thì thật khó diễn đạt được cảm xúc của mình một cách rõ ràng. Thật đấy, đó là một cảm giác không thể dùng lời để nói hết, bởi nó quá mãnh liệt, quá phức tạp!

Điền Hiểu Hà nhận ra 'Con tàu trắng' đã gây chấn động lớn với Tôn Thiếu Bình; bản thân cô cũng từng bị cuốn sách ấy làm rung động sâu sắc. Điều khiến cô vui là, Thiếu Bình cũng hiểu và yêu thích quyển sách như cô.

Ăn xong cơm chiều, Hiểu Hà bất chợt đề nghị hai người cùng đi leo núi Tước. Đúng ý Thiếu Bình.

Thế là hai người cùng nhau rời khỏi cổng huyện ủy, đi về phía núi Tước.

Trên đường đi, Thiếu Bình bắt đầu cảm thấy hơi gượng. Khi cùng ở trong phòng với Hiểu Hà, anh thấy rất tự nhiên; nhưng giờ hai người cùng nhau ra ngoài dạo chơi nơi hoang vắng, cảm giác lại quá ấm áp — tuy nhiên, cái sự ấm áp ấy, có chàng trai nào lại không thích?

Núi Tước nằm ngay sau huyện ủy. Họ men theo một triền đồi chậm rãi đi lên. Sắp tới đỉnh núi, Hiểu Hà tinh nghịch rẽ khỏi đường mòn, cố tình đi vào mấy đám đất hoang; Thiếu Bình vui vẻ chiều theo sự bướng bỉnh của cô, bám sát cô leo lên những nơi không có lối đi.

Một bờ đất cao chắn ngang đường. Thiếu Bình nhanh nhẹn nhảy phốc lên. Hiểu Hà đứng dưới, cười lắc đầu, rồi chìa tay ra, muốn anh kéo mình lên. Thiếu Bình lập tức luống cuống, mặt đỏ như củ cải đỏ. Hiểu Hà bị vẻ lúng túng của anh chọc cười, nhưng vẫn cố chấp chìa tay, nhất quyết bắt anh kéo.

Thiếu Bình đành đưa tay run rẩy kéo cô lên bờ đất. Đây là lần đầu tiên anh nắm tay một cô gái. Anh cảm thấy cánh tay mình cứng đờ như khúc gỗ; lòng bàn tay như bị lửa nung bỏng.

Họ đã lên đến đỉnh núi. Hai người cùng ngồi xuống một triền đồi.

Thành phố Hoàng Nguyên hiện ra ngay trước mắt họ. Dòng người tấp nập trên đường phố như đàn kiến bận rộn. Sau lưng họ, mặt trời đang lặn. Ngọn tháp cổ chín tầng bên kia sông trong ánh hoàng hôn lấp lánh ánh sáng, nhìn như một quả tên lửa khổng lồ trên bệ phóng, trông cực kỳ hùng vĩ. Dòng Hoàng Nguyên xanh thẳm đầu xuân chia đôi thành phố, uốn lượn chảy vào những dãy núi và khe sâu xa xa… Hai người lúc đầu còn mải ngắm cảnh hoàng hôn kỳ vĩ, quên cả nói chuyện.

Thành phố dần chìm vào bóng tối, cảnh vật trở nên mơ hồ. Hai cây cầu cũ và mới trên sông Hoàng Nguyên là nơi đầu tiên lên đèn; tiếp theo đó, đèn khắp thành phố lần lượt sáng lên từng đợt.

Lúc này, Hiểu Hà mới quay sang hỏi Thiếu Bình sau khi đọc xong 'Con tàu trắng', có cảm nghĩ gì.

Thiếu Bình lắp bắp, ngắt quãng nói mấy câu, dường như vẫn không thể diễn đạt hết cảm xúc của mình.

Thật lòng mà nói, lúc ấy đầu óc anh chẳng thể tập trung nổi! Đúng vậy, trong hoàng hôn, ở một nơi núi hoang đồng vắng, được ở riêng với một cô gái, khiến máu huyết trong người anh sôi trào không kiểm soát nổi… Sự xao động trong lòng khiến anh không yên, đành nằm ngửa ra đám cỏ khô, hai tay gối đầu, ngơ ngác nhìn lên bầu trời mờ tối. Vài vì sao đã bắt đầu xuất hiện.

Hiểu Hà cũng không nói gì nữa, lặng lẽ ngồi không xa anh, hai tay ôm gối, nhìn xa xăm về phía dãy núi. Đây là một khoảnh khắc tuyệt vời. Trong lùm cây nhỏ, chim chóc bay về tổ đập cánh phành phạch. Không có gió, không khí phảng phất hơi ấm nhẹ nhàng. Chiều xuân thật khiến người ta trầm tư, gợi bao tưởng tượng sâu xa, và cũng thường khiến người ta cảm thấy một nỗi buồn không thể gọi tên! Nằm trên mặt đất, không hiểu sao mắt Tôn Thiếu Bình bỗng đẫm lệ. Anh khẽ thở dài một tiếng, rồi thì thầm đọc lại bài ca cổ của người Kyrgyz trong Con tàu trắng —

“Có dòng sông nào rộng hơn em không, Ainaise?
Có mảnh đất nào thân thiết hơn em không, Ainaise?
Có nỗi đau nào sâu nặng hơn em không, Ainaise?
Có ý chí nào tự do hơn em không, Ainaise?”

Hiểu Hà vẫn giữ nguyên tư thế như tượng đá, ngắm nhìn núi xa, anh lại khe khẽ đọc tiếp —

“Có dòng nước nào rộng hơn em không, Ainaise?
Có mảnh đất nào thân thiết hơn em không, Ainaise?
Có nỗi đau nào sâu nặng hơn em không, Ainaise?
Không có ý chí nào tự do hơn em, Ainaise.”

Thiếu Bình bỗng bật dậy. Một thôi thúc mãnh liệt khiến anh muốn dang tay ra ôm chặt lấy Điền Hiểu Hà!

Dưới chân núi, tiếng còi xe ô tô chói tai vang lên từ đại lộ. Tôn Thiếu Bình thở dài, giơ cánh tay mềm nhũn lau lớp mồ hôi lạnh trên trán, rồi nói với Điền Hiểu Hà: “Chúng mình về thôi…”

Hiểu Hà không nói gì, chỉ gật đầu. Hai người lặng lẽ đứng dậy xuống núi.

Dưới núi, ánh đèn rực rỡ như muôn vì sao, tạo nên một thế giới huy hoàng lộng lẫy.

Tôn Thiếu Bình chia tay Điền Hiểu Hà trên đại lộ Nam Quan, kẹp trong nách quyển Jane Eyre mới mượn, rồi quay về nơi ở tạm không cửa không sổ của mình.

---

Sant: Các bạn có thể đọc Con tầu trắng tại link: https://gacsach.top/con-tau-trang_chingiz-aitmatov.full