Đối với Tôn Ngọc Đình mà nói, cuộc sống trước mắt vẫn như một giấc mộng, khó mà tin được.

Mặc dù chế độ khoán trách nhiệm đã được thực hiện hơn nửa năm, ông ta vẫn chưa thể thích nghi với sự thay đổi này — cải cách nông thôn chẳng khác nào một vụ nổ lớn, khiến đồng chí Ngọc Đình của chúng ta bị chấn động mạnh đến mức như mắc phải chấn động não nghiêm trọng... Mất đi tập thể thân yêu, Tôn Ngọc Đình cảm thấy mình chẳng khác nào một đứa trẻ không mẹ, uể oải và thất vọng. Thở dài, ông đành phải sống như mọi người khác, mỗi nhà mỗi hộ lo lấy thân. Tất nhiên, ông cũng không còn là nhân vật có sức ảnh hưởng trong thôn Song Thủy nữa. Bây giờ người ta gặp ông trong ngõ xóm, thậm chí không buồn chào hỏi, như thể ông chưa từng tồn tại. Hừ! Hồi trước, việc lớn nhỏ gì trong thôn Song Thủy mà thiếu được Tôn Ngọc Đình này? Vậy mà chỉ trong chớp mắt, ông lại sống đến mức không còn chút giá trị nào? Ông lưu luyến quãng thời gian đã qua, khi đó dù có thiếu ăn thiếu mặc, nhưng tinh thần thì thật thoải mái! Còn bây giờ, cứ như thể linh hồn của ông đã bị ai đó móc ra khỏi thân xác...

Ban đầu, Ngọc Đình hoàn toàn không có tâm trạng để một mình ra núi làm ruộng, ông hoặc là rúc trong chăn rách nằm bẹp trên cái giường đất, hết thở dài lại than vãn; hoặc là lang thang ra đường cái trước thôn, hy vọng nghe được "tin vui" nào đó từ bên ngoài, như chuyện tập thể sẽ được khôi phục lại chẳng hạn! Nếu trong thôn có cán bộ xuống cơ sở, ông sẽ lập tức kéo lê đôi giày rách mà chạy đến hỏi han xem chính sách có phải sắp sửa quay lại như xưa không?

Khi mọi người trong thôn gần như đã quên hết mọi chuyện và điên cuồng lo làm ăn, thì có lẽ chỉ còn mình Ngọc Đình vẫn còn quan tâm đến những “việc lớn của quốc gia”. Mỗi ngày, ông đều đến trường học phía bên vịnh nhà họ Kim để lấy báo về, đọc kỹ từng trang một, hy vọng trong từng câu chữ có thể tìm ra dấu hiệu nào đó báo hiệu việc khôi phục quá khứ, nhưng càng đọc càng thất vọng. Xã hội không những không có dấu hiệu quay lại như trước, mà thậm chí còn cách ngày xưa càng lúc càng xa hơn.

Đã không còn hy vọng gì vào sự thay đổi của thời thế, ông cũng chẳng thể tiếp tục giận dỗi với hiện thực nữa. Một sự thật hiển nhiên là, nhà ông năm miệng ăn, dù thế nào cũng phải sống. Ông không thể tiếp tục nằm lì trên giường đất được nữa, trước tiên là vợ ông, Hạ Phượng Anh, cũng không để ông yên, bắt đầu chửi mắng:

“Ông nằm chết dí thế kia thì năm nay để mẹ con tôi với ba đứa con của ông húp gió ăn phân à? Ông nhìn xem bây giờ là lúc nào rồi? Người ta sắp trồng xong hết ruộng rồi, ruộng nhà mình còn nằm nguyên đấy! Chờ ai đến trồng giùm ông chắc?”

Dù trước đây cũng từng hăng hái cách mạng như chồng, nhưng xem ra Phượng Anh rốt cuộc vẫn là phụ nữ, một khi thời thế thay đổi thì cái nhìn của bà về cuộc sống cũng lập tức trở nên thực tế hơn tất cả! Không còn cách nào khác, Tôn Ngọc Đình đành rũ rượi vác cuốc lên núi, dù vợ mắng nghe khó chịu thật, nhưng mắng cũng có lý.

Ông đã quen với cuộc sống tập thể náo nhiệt, giờ một mình lặng lẽ làm việc trên núi cả ngày khiến ông buồn tẻ đến hoảng loạn. Núi rừng vắng lặng, hầu như chẳng thấy bóng người; thi thoảng từ đâu đó xa lắm mới nghe vọng lại tiếng gọi trâu của ai đó. Tôn Ngọc Đình chán nản làm được một lát thì lại ngồi bệt xuống đất hút thuốc cả buổi. Ông thậm chí còn ghen tị với lũ quạ đang kiếm ăn ngoài đồng, chúng tụ tập ríu rít bên nhau thật náo nhiệt, thật vui!

Phải rất khó khăn ông mới cuốc xong ruộng nhà mình, nhưng rồi lại sinh phiền não. Trước đây ông toàn lo công trình thủy lợi trong đội, chuyện canh tác trên núi thì mù mờ. Chưa nói đâu xa, ngay cả việc gieo hạt cũng làm không xong. Nếu là gieo theo từng hố thì còn đỡ, chứ gieo vãi thì chẳng có khái niệm gì — một mảnh đất nhỏ mà ông ném bay cả một thúng hạt vừng! Đành phải dày mặt đến tìm anh trai, nhờ giúp đỡ một vài việc đồng áng mang tính kỹ thuật.

Làm lụng cô đơn cả ngày trên núi, ăn tối xong, Tôn Ngọc Đình cũng không thể lập tức nằm xuống chiếc giường đất với tấm chăn rách kia. Ông luôn cảm thấy buổi tối như vậy mà nằm luôn thì thật thiếu thiếu điều gì đó.

Vừa buông bát, ông đã kéo lê đôi giày rách, lạc hồn lạc vía bước ra khỏi nhà. Không rõ sao mà ông lại đi thẳng đến trụ sở đội sản xuất.

À phải rồi, là đến họp! Trước đây gần như mỗi tối ông đều họp ở đây nửa đêm, giờ ông lại vô thức bước đến nơi này!

Nhưng cái khóa sắt lạnh lẽo trên cửa phòng họp lại nhắc ông một điều: ở đây không còn họp hành gì nữa rồi!

Đêm nay yên tĩnh một cách lạ thường. Những người nông dân mệt mỏi vừa buông bát cơm là chìm vào giấc ngủ. Chỉ còn con suối Đông Lạp Hà rì rào đơn độc trong lòng khe núi. Trăng mờ trôi giữa những đám mây đen trắng đan xen, mặt đất chìm trong ánh sáng lờ mờ. Một mình Tôn Ngọc Đình đứng lặng lẽ trong sân của trụ sở đội sản xuất, trong lòng trào dâng một nỗi buồn vô hạn. Ông dứt khoát ngồi bệt xuống bậc cửa phòng họp, vừa hút thuốc, vừa lặng lẽ tưởng nhớ những ngày tháng hào hùng năm xưa trong màn đêm…

Thường thì rất lâu sau, ông mới lững thững rời khỏi sân trụ sở đội, lê bước trong ngõ tối như một người mắc chứng mộng du. Lúc này, ông vẫn chưa thấy buồn ngủ chút nào. Trong cổ họng ông nghẹn ứ điều gì đó, ông rất muốn tìm ai đó để trò chuyện, nhưng ông biết trong thôn chẳng ai còn hứng thú nói chuyện với ông nữa. Vào những lúc như vậy, ông thường nhớ đến Điền Phúc Đường.

Nhưng khi ông mang theo bao tâm sự tìm gặp Điền Phúc Đường vài lần thì phát hiện, ông ấy cũng đã thay đổi! Đến cả Phúc Đường cũng không còn hứng thú bàn luận “đại sự quốc gia”, thậm chí còn tỏ ra bực bội với những lần ghé thăm đêm hôm của ông.

Thái độ của Điền Phúc Đường khiến Tôn Ngọc Đình bị đả kích vô cùng nặng nề.

Khi người “cách mạng gia” này mất đi điểm tựa tinh thần cuối cùng, ông đành âm thầm, buồn bã sống trong thế giới cô đơn của chính mình… Cảm nhận của Tôn Ngọc Đình là đúng. Điền Phúc Đường thực sự không còn tâm trí để bàn chuyện “cách mạng” với người trợ lý cũ nữa. So ra thì, Tôn Ngọc Đình có thể nói là dành trọn tấm lòng cho “cách mạng” — vì nó, ông không màng ăn mặc, sẵn sàng đập đầu vào tường cũng thấy vui, nhưng Điền Phúc Đường thì không ngây thơ như vậy. Ông ấy là người từng trải, từng vượt qua đủ các cơn bão chính trị của nhiều thời kỳ khác nhau, nên đã tích lũy được cái mà người ta vẫn gọi là “kinh nghiệm”. Mặc dù trong tình cảm, ông cũng khó chấp nhận cuộc đại biến đổi của xã hội hiện tại như Ngọc Đình, nhưng lý trí lại mách bảo ông rằng: tất cả điều này đã rất khó đảo ngược — dù ta có muốn hay không, xã hội đã là như vậy rồi!

Đã khi sự thay đổi của xã hội trở thành một sự thật sắt đá, thì người thông minh không nên cứ ôm lấy cuốn lịch cũ của triều đình xưa mà đọc mãi đến cùng. Giấc mộng khôi phục của Tôn Ngọc Đình chỉ là vô vọng! Hà tất cứ phải cắn chặt cái miếng phân đó, đến cả cái bánh dầu cũng chẳng đổi được? Điền Phúc Đường ông ta đâu phải loại đầu đất như thế!

Một thời gian dài, Điền Phúc Đường thậm chí trở nên có phần thanh đạm vô dục, toát lên cái vẻ nhìn thấu hồng trần, cái tính hiếu thắng, thích tranh hơn thua, gặp chút chuyện là kiếm cung giương sẵn, dần dần không còn mạnh mẽ như trước nữa. Ông ta giống như người bơi lâu giữa dòng, mệt mỏi trở lại bờ. Bây giờ ông rất ít ra ngoài. Dù vẫn là bí thư, nhưng đã không còn sốt sắng với việc công. Việc gì ở xã đưa xuống, ông ta liền đẩy cho phó bí thư Kim Tuấn Sơn xử lý. Nông thôn đã "làm ăn riêng lẻ" rồi, còn có việc gì đáng để ông ta hăng hái nữa? Hơn nữa, công việc bây giờ còn mang lại lợi lộc gì cho ông ta?

Điền Phúc Đường tuyệt đối không giống như Tôn Ngọc Đình, hậm hực với thời thế, rồi đem cả đời mình ra đánh cược với những ngày tháng tương lai. Sau khi đất chia xong, ông cũng khổ não đấy, nhưng vẫn không bỏ vụ mùa, đúng thời vụ thì gieo trồng. Con trai ông là Nhuận Sinh đã theo Hướng Tiền học lái xe – chuyện này là do chính ông chủ động nhờ con rể sắp xếp. Mảnh đất ở nhà, một mình ông vẫn xoay xở được. Dù mấy chục năm không lao động, lúc mới bắt tay vào thì có hơi chật vật, nhưng hồi trẻ ông cũng là tay lao động giỏi nhất nhì làng Song Thủy – xã hội cũ và đám người như Tôn Ngọc Hậu đều từng rèn giũa qua trong nhà giàu, nên tay nghề cơ bản vẫn còn đó! Giờ thì ông đã dần thích nghi trở lại với công việc đồng áng nơi núi rừng rồi.

Khi một mình làm việc giữa núi rừng, ông cũng giống như Tôn Ngọc Đình, có cảm giác cô đơn và bị ruồng bỏ. Nghĩ lại những ngày từng uy phong lẫm liệt khắp trong ngoài thôn, trong lòng ông không khỏi dâng lên một nỗi buồn man mác. Thế sự không nể ai cả! Chỉ trong chớp mắt, ông bị đẩy lên núi, buộc phải như bao người khác, cầm lấy cán cuốc, mồ hôi nhễ nhại vì miếng cơm manh áo mà vật lộn! Ông nhớ khi còn nhỏ đi học mùa đông, thầy Kim từng dạy một câu của Khổng Tử: “Dân dĩ thực vi thiên” – dân lấy ăn làm trời, thế thì chuyện này cũng chẳng phải nỗi nhục gì!

Giờ nhà chỉ còn lại hai vợ chồng già. Con gái đã điều công tác về Hoàng Nguyên; con trai theo con rể học lái xe. Từ sáng đến tối, sân nhà ông tĩnh lặng như một ngôi miếu cổ. Ông bỗng rất mong có một đứa cháu nội quanh quẩn bên mình – tâm trạng này đã cho thấy ông đã bước vào tuổi già. Điều khiến ông đau lòng là, giờ đây ông biết con gái và con rể không hòa thuận. Người ta thì vợ chồng đều tìm cách điều công tác về gần nhau, còn con gái ông lại điều về một nơi, con rể một nơi!

Xem ra, chủ yếu là trách Nhuận Diệp! Ban đầu ông còn lo sau khi cưới Hướng Tiền sẽ chê bai Nhuận Diệp, không ngờ chính con gái mình lại lạnh nhạt với con trai giám đốc Lý! Vậy thì ông còn mặt mũi nào để đến nhà thông gia nữa? Ông thật không thể hiểu nổi tại sao Nhuận Diệp lại đối xử với Hướng Tiền như vậy.

Trong mắt Điền Phúc Đường, Hướng Tiền thật sự là một đứa con rể tốt. Dù con gái và con trai ông không tốt với nó, nhưng nó lại tốt với ông bà không thể tốt hơn. Thằng nhỏ kính trọng hai ông bà, cách một thời gian lại đến thăm, lần nào đến cũng không tay không, mang theo đủ thứ ăn dùng. Tết Nguyên đán thì mang cả than đốt cho một năm đến, xếp ngay ngắn trong sân. Giờ còn đích thân dẫn Nhuận Sinh theo, dạy nó học lái xe... Con gái chết tiệt! Một người con rể tốt như vậy, đốt đèn lồng cũng không tìm được, sao con lại lạnh nhạt với nó? Con thật là thất đức! Con có gì mà đáng giá chứ!

Trong lòng Điền Phúc Đường đầy oán trách với con gái. Từ ngày chuyển công tác đến Hoàng Nguyên, nó cũng chưa về nhà lần nào. Ông cũng không muốn đi thăm nó. Ôi, đáng ra giờ này ông đã có cháu ngoại bế rồi. Thế mà...

Dù trong nhà có ăn có mặc, có tiền tiêu, nhưng Điền Phúc Đường vẫn cảm thấy cuộc sống ngày càng không như ý.

Người từng hùng mạnh nhưng giờ buồn bã ở làng Song Thủy này, đã làm việc trên núi gần nửa năm rồi. Trong nửa năm ngắn ngủi này, ông tận mắt chứng kiến làng thay đổi rất nhiều, đặc biệt là, một số người vốn nghèo rớt mồng tơi nay lại trỗi dậy phát đạt rất nhanh. Tất nhiên, giờ đây Điền Phúc Đường cũng không còn nghi ngờ gì nữa, qua năm nay, phần lớn các hộ ở Song Thủy sẽ không còn thiếu lương thực! Sự thật đã chứng minh với ông: không có sự “chỉ huy” của ông, dân làng không chỉ vẫn sống, mà còn sống tốt hơn trước!

Từ tấm gương lớn của đời sống xã hội hiện tại ở làng Song Thủy, Điền Phúc Đường nhìn thấy sự nhỏ bé của bản thân. Một mình ông trong núi chợt nghĩ: thế giới này thiếu ai cũng được! Trời vẫn gió mưa, đàn bà vẫn sinh con! Đừng nói ông Điền Phúc Đường không có, ngay cả Mao Chủ tịch không còn, Trung Quốc chẳng vẫn là Trung Quốc sao?

Nghĩ vậy, tâm trạng u uất của Điền Phúc Đường cũng giãn ra nhiều. Ông đã chịu khuất phục trước hiện thực, cũng chấp nhận sự sắp đặt mới của số phận. Ông thậm chí còn nghĩ, sau khi “làm ăn riêng lẻ”, ông vẫn sẽ xoay sở để cuộc sống của mình vượt lên trước người khác! Vài năm nữa nhìn lại, ông Điền Phúc Đường vẫn là nhân vật số một ở làng Song Thủy! Người mạnh mẽ này...

Nhưng người mạnh mẽ thì thường có tâm mạnh chứ mệnh không mạnh. Sau khi trời ấm lên, bệnh viêm phế quản của Điền Phúc Đường lại đột nhiên nặng thêm. Đây không phải là điềm lành. Bệnh viêm phế quản thường sẽ dịu đi khi thời tiết ấm, nhưng ông thì ngược lại, càng ấm càng nặng, chứng tỏ bệnh đã trầm trọng hơn.

Mỗi sáng ngủ dậy, ông thường mất nửa ngày mới duỗi thẳng được lưng. Khi lao động trong núi, sức lực ngày càng không đủ, làm một lúc là phải ngồi xổm nghỉ nửa ngày. Còn thuốc lá, không những không ngửi nổi, mà ngay cả nhìn cũng không dám nhìn nữa; cứ thấy thuốc lá là ông không kìm được mà ho – đến mức đã trở thành phản xạ có điều kiện.

Mỗi khi ngồi xổm giữa ruộng ho đến lả người, nỗi bi thương vì bất lực khiến ông không nhịn được mà muốn khóc một trận! Có lúc, ông bất giác quỳ cả hai đầu gối xuống đất, vô vọng cầu nguyện trời cao cho mình được thở ra vài hơi thật dễ chịu! Số phận thật tàn nhẫn, sao lại hành hạ một con người kiên cường đến mức này!

Nhưng người mạnh mẽ rốt cuộc vẫn là người mạnh mẽ. Điền Phúc Đường không vì sức khỏe sa sút mà muốn liên lụy đến con cái, không, ông thà chết trên núi cũng không gọi Nhuận Sinh về làm ruộng. Con trai đang học lái xe, ông không thể làm lỡ tiền đồ của con. Hơn nữa, ông cũng chưa bao giờ nói bệnh tình của mình cho con gái biết. Con gái đã có đủ phiền não riêng, không cần phải thêm lo nghĩ vì ông nữa. Mỗi lần viết thư cho Nhuận Diệp, ông đều nói mọi việc đều tốt. Ông mãi mãi yêu thương và xót xa cho con cái của mình, mong chúng cả đời sống vui vẻ. Dù ông có chết, cũng phải lặng lẽ ra đi, không để chúng phải canh cánh trong lòng...

Nếu tận mắt chứng kiến cảnh Điền Phúc Đường vật lộn trên ruộng, thật sự vô cùng bi tráng. Làm một lúc lại ho nửa ngày, thở hổn hển nửa ngày. Đối với ông, đây không còn là lao động, mà là chịu khổ sai!

Lúa mạch vừa gặt xong, nông dân lập tức tranh thủ thời vụ để gieo trồng lứa kiều mạch tiếp theo.

Dù Điền Phúc Đường đã gặt lúa, làm cỏ, kiệt sức cả người, nhưng ông vẫn cố gắng trồng vài mẫu kiều mạch. Kiều mạch là thứ tốt, mát người, mùa hè dùng làm bún giải nhiệt, còn có thể làm mì, nặn thành bánh – ngay cả bài dân ca cũng hát: “Kiều mạch bánh tròn canh thịt dê, chết sống cũng theo nhau đó thôi!” Nhất là người thành phố, coi kiều mạch như của quý. Điền Phúc Đường nghĩ, nhà ông ở gần đường, người qua lại đông, mấy thứ hoa màu khác có thể trồng ít đi, nhưng kiều mạch thì không thể không trồng – đây là lễ vật chủ yếu ông biếu họ hàng ở thành phố mỗi năm.

Nhưng một mình cày trồng mấy mẫu kiều mạch này, thật sự không dễ! Nhà người ta thì một người cày, một người phía sau rắc phân đã trộn sẵn giống. Ông thì đành vừa đánh bò cày đến cuối ruộng, rồi quay lại vác thùng phân, gieo giống vào rãnh.

Một người làm việc của hai người, chẳng những mệt mà còn sốt ruột không chịu được! Hôm nay, trời đã gần trưa đỏ chói, mà ông vẫn còn hai luống chưa gieo xong. Càng sốt ruột, càng ho dữ dội. Lần này cơn ho dữ dội đến mức ông không kịp tháo thùng phân đeo trước ngực, liền ngã vật xuống rãnh cày, ho không ngớt.

Cơn ho và thở dốc kéo dài mãi không dứt. Ông gần như kiệt sức, nằm gục trong rãnh cày không thể gượng dậy. Ngay cả con bò vàng già bên cạnh nhìn ông, trong mắt cũng đầy vẻ thương hại.

Mãi nửa ngày sau, Điền Phúc Đường mới gượng đứng dậy, lau nước mắt nước mũi đầy mặt. Ngơ ngác nhìn hai luống ruộng còn lại. Ông thật sự không còn sức để gieo xong – nhưng cũng không thể để hôm khác quay lại được. Cái thân xác chết tiệt này!

Giờ đây, Điền Phúc Đường mặt mày ủ dột nhìn thấy các nhà khác đã tháo ách bò, về nhà ăn cơm. Trên mảnh ruộng phía trên ông, Tôn Ngọc Hậu cũng đã vác cày, đánh bò trở về. Khi xuống núi, ông ấy sẽ đi ngang qua ruộng của Điền Phúc Đường, sẽ chứng kiến cảnh khốn khổ của ông!

Điền Phúc Đường gắng gượng nâng thùng phân, gieo nốt nửa luống còn lại. Sau đó ông đặt thùng phân xuống, quay bò lại, tiếp tục cày luống còn lại. Ông muốn tránh Tôn Ngọc Hậu, để khỏi bị người ta cười nhạo!

Khi sắp cày đến cuối ruộng, Điền Phúc Đường nghe thấy hơi thở của mình còn dữ dội hơn cả hơi thở của bò.

Khi ông cố gắng quay bò lại, thì ngạc nhiên thấy Tôn Ngọc Hậu đang xách thùng phân của ông, men theo luống đất vừa cày xong, từng bước một rải phân giống đi tới.

Một luồng hơi ấm nghẹn lại nơi cổ họng ông. Ông không ngờ Tôn Ngọc Hậu lại đến giúp mình, thoáng chốc ngẩn người. Tôn Ngọc Hậu đi đến cuối ruộng, nói: “Bỏ lại chỗ này thì không có cơ hội quay lại nữa… một mình làm ruộng cực thật đấy…”

Điền Phúc Đường thật không biết nói gì. Cuối cùng không nói gì cả, chỉ thở dài một tiếng, rồi tiếp tục đánh bò cày về phía trước.

Hai người chưa hết vài điếu thuốc lào đã gieo xong mảnh ruộng này. Trong lòng Điền Phúc Đường dâng lên muôn vàn cảm xúc, ông ngượng ngùng cười với Tôn Ngọc Hậu, nói: “Anh Ngọc Hậu, anh mau về ăn cơm đi!”

Sau khi Tôn Ngọc Hậu đánh bò rời đi, Điền Phúc Đường kìm nén cơn ho, vừa dùng cỏ lau cày, vừa ngơ ngác nhìn theo Tôn Ngọc Hậu xuống núi, trong lòng trào dâng bao nỗi cảm khái. Ông nhớ lại những ngày trẻ cùng nhau đi làm thuê cho nhà giàu, khi ấy họ từng như anh em, cùng ăn một nồi cơm, cùng đắp một chăn bông rách... Sau khi giải phóng bao năm, dù sống cùng một làng, nhưng chưa từng gần gũi với nhau như thế. Không ngờ hôm nay, họ lại cùng nhau làm ruộng một lúc!

Trong khoảnh khắc đó, trong lòng Điền Phúc Đường dâng lên một nỗi chua xót lạ kỳ – đã rất lâu rồi ông mới lại nếm trải hương vị như thế...